نقد مقابله ای

استفاده شایان از منابع اصلی و دست اول تحقیق، و تسلط نویسنده بر پیشینه پژوهش های معناشناسی در میراث زبانی قدیم مسلمانان، باعث گردیده تا کتاب علم الدلالةاثر احمد مختار عمر جایگاه خاصی را در مطالعات معناشناسی احراز نماید و بر ضرورت ترجمه آن بیافزاید. در بررسی بعد شکلی ترجمه این اثر به طرح جلد، حروف نگاری، صفحه آرایی، علایم نگارشی و اشتباهات تایپی پرداخته شده است.محور بررسی محتوایی نیز شامل امانتداری در ترجمه تمام اجزاء کتاب، امانتداری در ترجمه کامل متن، امانتداری در نقل محتوا، اصطلاحات تخصصی، ترجمه تحت اللفظی، پاورقی های توضیحی و شیوه ارجاع دهیمی باشد.در این نقد که بر نگرش مقابله ای مبتنی است، دو مقوله اختیارات و محدودیت های مترجم مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما تمرکز مباحث بیشتر برمحدودیت ها می باشد. بررسی ها نشان می دهد ترجمه شتابزده صورت پذیرفته است و عملا ویراستاری علمی و ادبی چندانی صورت نگرفته است. این امر باعث گردیده در موارد متعددی نیازمند بازترجمه باشد.

احسان عبّاس (1920-2003م)، ادیب و ناقد و مصحّح و مترجم و مورّخ فلسطینی از نادره کارانِ این روزگار بود. از او آثار گوناگون و ارزشمندی از ترجمه و تصحیحِ متون تا نقد ادبی برجای مانده است. از آثارِ نقدی وی کتاب اتّجاهات الشعر العربی المعاصر را می توان برشمرد. این کتاب از چاپِ نخست آن در سال 1977م تاکنون از منابع معتبر در قلمرو نقد شعر معاصر عربی به ویژه اشعار شاعران پیشگام بوده است. کتاب، هشت فصل دارد و یک پیوست. آن هشت فصل در پیوند با نقد و بررسی رویکردهای شعر معاصر است و آن پیوست، شامل اشعاری بررسی شده در آن فصولِ هشت گانه است. این کتاب را حبیب الله عبّاسی با پیشگفتاری و پانوشته هایی به سال 1384ش با عنوان رویکردهای شعر معاصر عرب به فارسی برگرداند؛ برگردانی شتابناک با لغزش فراوان . نادیده گرفتنِ دستور زبان عربی، ترجمه نادرستِ واژگان، اصطلاحات و جمله ها ، بی اعتنایی به فحوای متن و سیاق و موضوع بحث، برنگرداندنِ بخش هایی از متن کتاباز جمله نقصان ها و لغزش ها است. روش نقد و بررسی این ترجمه روش مقابله ای است و آن چه برمبنای این روش در این نوشتار نقد و بررسی می شود، مشتی است نمودار خروار که نشان می دهد برگردانِ کتاب اتجاهات به ویژه بخشِ نثرِ آن در بسیاری موارد با اصل عربی ناهمخوانی، بلکه تضادِ کامل دارد. شمار لغزش ها تا به حدی است که برگردانی نو یا دستِ کم ویراستی کامل از کتاب ضرورتی است ناگزیر.

کتاب الشعریه العربیه ادونیس در زمره آثار نقدی اوست که از تاریخ نشر آن قریب به سی سال می گذرد. این اثر با وجود حجم اندک، مطالبی یکپارچه پیرامون سیر تحوّل شعر عربی در گذر تاریخ دارد. نویسنده در چهار فصل، با نگاهی موشکافانه، پیدایش شعر عربی را می کاود و از منظر ناقدان قدیم، مبانی زیباشناختی آن را مورد تحلیل قرار می دهد. این کتاب، از جمله تازه ترین آثار ترجمه شده ادونیس به فارسی است که به قلم حسین ابویسانی و امید پورحسن با عنوان بوطیقای عربی در سال 1397ش به چاپ رسید. بررسی و تحلیل متن عربی با برگردان فارسی این اثر با رویکرد نقد تقابلی ترجمه، بیان گر این است که با وجود برخی لغزش ها در واژه گزینی و سهوهای دستوری، مترجمان در انتقال پیام و مضمون عبارات، برگردان ارزنده ای ارائه داده اند که روان و رسا جلوه می نماید. اعراب گذاری آیات و ابیات عربی، تنظیم فهرست منابع و افزودن نمایه در بخش پایانی کتاب، از ویژگی های مثبت این ترجمه به شمار می آید؛ اما در بخش محتوای ترجمه، عدم یکسان سازی برگردان اصطلاحات ادبی، عدم تناسب برخی معادل ها با عناصر همنشین، خطا در واژه گزینی و حذف های نابه جا، از آسیب های اصلی ترجمه مذکور است که رفع آن در چاپ های بعدی بر غنای این ترجمه خواهد افزود.