ترکیبات فعلی

با اینکه تقریباً همه صاحب نظران معتقدند که در زبان فارسی افعال مرکب نسبت به افعال ساده از تعداد و زایایی بسیار بیشتری برخوردارند، ولی در این میان، به آن دسته از افعال که با همکردهای مرکبی مانند قراردادن، قرارگرفتن، واردکردن، به عمل آوردن و مواردی از این دست می آیند، توجه چندانی نشده است؛ بر همین اساس در این نوشته به توصیف و بررسی ترکیباتی پرداخته شده است که با همکردهای مرکب قراردادن و قرارگرفتن در فارسی امروز به کار می روند. برای این منظور پس از بیان مقدمه ای کوتاه، برخی نظرات مرتبط با موضوع افعال مرکب معرفی و نقد گردیده است؛ در ادامه پس از درنظرگرفتن افعال قراردادن و قرارگرفتن به عنوان همکرد مرکب، طبقه بندی چندگانه ای براساس صورت، معنا و کاربرد ترکیبات معرفی شده و درباره ویژگی های هر گروه توضیحاتی ارائه می گردد. در پایان نیز با جمع بندی ویژگی دسته های چندگانه و ارائه چند فرض به عنوان دلایل استفاده از ترکیبات مورد بحث، پیشنهادهایی برای بررسی های بیشتر مطرح می شود.

عناصر دخیل و مؤثر در شیوایی و روانی شعر هر شاعر از جنبه​های گوناگون شایان بررسی، ارزیابی و سنجش است. اشعار خلیفه نیز در نوع خود شایسته تأمل و ژرف​نگری است تا جهات تأثیرگذار کلام او نمایان شود یکی از این داده​ها بررسی کاربرد هنری فعل در اشعار اوست. اکنون این سؤال مطرح است عناصر دخیل در زیبایی ساخت فعل​های اشعار این شاعر چیست و پربسامدترین آن کدام است و چه تأثیری در زیبایی، مفهوم و شیوایی متن اشعار او دارد؟ بررسی نمود هنری فعل در اشعار خلیفه این نتیجه دریافت می شود که بیش از یک فعل و گاه سه یا چهار فعل در هر بیت از اشعارش دیده می​شود که بهره​مندی از این افعال نشان دادن هنرمندی در امر بلاغت و زیبایی آفرینی لفظی و معنوی است. همچنین کاربرد زوج​ها فعل های مجاور به صورت​های متضاد، تکرار صیغه​های فعلی، تکرار جزء پیشین فعل و کاربرد بلاغی ترکیبات فعل از عناصر سبکی اشعار این شاعر است که پربسامدترین شگردهای بلاغی را می​توان ایهام، تقابل، ترادف و همایی، تجانس و در مواردی محدود مجاز، مشاکله، تناسب و تناقض​نمایی را نام برد.

در این مطالعه دربارۀ عبارت فعلی از ساختار ترکیبات فعلی بر اساس دیوان سنایی، چاپ اوّل به تصحیح دکتر مظاهر مُصفّا پرداخته شده است. رو ش تحقیق این مطالعه به شیوۀ کتابخانه ای بوده است، به این ترتیب که ابتدا به مطالعۀ کتاب های مربوط به دستور زبان فارسی و دیوان سنایی از نظر ساخت طبقه بندی و فیش برداری شده اند سرانجام سازماندهی فیش ها، اطلاعات موجود مورد بررسی قرار گرفته است، فعل رکن اصلی و هستۀ گزاره در دستور زبان فارسی و یکی از محورهای تحلیل سبکی در لایۀ نحوی زبان است. عبارت فعلی ، فعلی است که بیش از دو کلمه است و یکی از اجزای آن حرف اضافه بوده که بیشتر در آغاز می آید و از مجموع آنها یک معنی مجازی دریافت می شود.