ضمیر اشاره

شیوه مرسوم ساخت واژگان ترکیبی در زبان فارسی، ترکیب سازی از پایه واژه ها یا تکواژه های آزاد فعلی یا غیر فعلی است. تمام مقوله های هفتگانه زبان فارسی ظرفیت ترکیب سازی فراوانی دارند. درباره ترکیب سازی برخی از مقوله های زبان فارسی همانند فعل و اسم و صفت تاکنون مطالب فراوانی نوشته شده؛ اما درباره دیگر مقوله ها تحقیقات کمتری صورت گرفته است. بررسی واژه هایی که از ترکیب ضمیر، حرف، شبه جمله به دست آمده است ضمن برخورداری از اهمیت تحقیق، امکان ترکیب سازی این مقوله های زبان را نیز آشکار می سازد. این مقاله بر آن است که از میان ضمایر زبان فارسی به اهمیت و ظرفیت ترکیب سازی ضمایر اشاره در زبان فارسی بپردازد و با توصیف نمونه هایی از نثر فارسی امروز، نوع و نقش آنها را تبیین کند.

در شماره سوم نشریه علم زبان، احسان چنگیزی در نقد کتاب «آبان یشت» تألیف چنگیز مولایی، مطالبی نگاشت. در شماره چهارم همین نشریه، مولایی به آن نقد پاسخ داد و مطالب آن را نادرست دانست. در پاسخ مولایی مطالبی درباره زبان اوستایی مطرح شده که لازم است با تفصیل بیشتری بررسی شوند و از منظر زبانشناختی تحلیل گردند. در این مقاله مهمترین نکات در شش موضوع دسته بندی شده، اما در ذیل هر مبحث، در مورد مسائلی دیگری نیز بحث گردیده است، از جمله: واج و صوت، ریشه، پی بست یا واژه بست و میزبان، ضمیر موصولی یا ضمیر اشاره ya ، فعل ربطی و جملات اسنادی، مالکیت محمولی، ضمیر پی بستی mē و کارکرد ethical dative. در این مباحث روشن شده است که برای بررسی متون کهن باید با کلیات زبانشناسی آشنا بود. تنها با استفاده از مسائل زبانشناسی نوین است که می توان درباره مسائل زبان اوستایی بدون توجه به قواعد نظام نوشتاری سخن گفت. مثلاً در نظام نوشتاری زبان اوستایی، ضمایر پی بستی از میزبان خود جدا نوشته شده اند و پس از آنها نقطه ای آمده است؛ در واج نویسی متون کهن، این ضمایر باید متصل به میزبان نوشته شوند، زیرا در واج نویسی، صورت ملفوظ متون کهن نشان داده می شود و صورت ملفوظ از قواعد نظام نوشتاری پیروی نمی کند.