ذوق ادبی

جامعه شناسی ذوق ادبی از جمله شاخه های جامعه شناسی ادبیات است که به بررسی چگونگی شکل گیری و تطوّر ذوق و سلیقة ادبی در میان مردم و عوامل مؤثر بر آن می پردازد. به منظور بررسی سلیقه های هنری هر زمان، تأمّل در آثار ادبی آن دوره ضروری است. مرصادالعباد نجم الدین رازی از جمله آثاری است که به صراحت از ذوق ادبی زمان تأثیر پذیرفته است. تنوع مطالب و نیز دایرة وسیع مخاطبان در فصول مختلف کتاب نشان می دهد در متن این اثر تمایلات گروه های مختلف اجتماعی لحاظ شده است و به همین جهت در برخی فصول، نویسنده از انگیزة اصلی تألیف کتاب (تعلیم مریدان) فاصله می گیرد. تنوع سلیقه های ادبی در متن مرصادالعباد این کتاب را از آثار تعلیمی عرفانی متمایز می کند و به همین دلیل این پژوهش بررسی و تحلیل این اثر را وجهة همّت خود قرار داد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد عوامل مختلفی در شکل دهی ذوق ادبی در این کتاب مؤثر واقع شده است که از جمله مهم ترین آن عبارتند از روح های زمانه، شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی، بینش مخدوم به مثابة حکم زیبایی شناس و نیز ارزش های ذاتی واقعی خود اثر ادبی.

جامعه شناسی ذوق ادبی یکی از شاخه های جامعه شناسی ادبیات است که به بررسی عوامل مختلف و موثر شکل دهی ذوق ادبی در بستر اجتماعی – فرهنگی می پردازد. عوامل مختلفی در شکل گیری ذوق ادبی در هر زمان دخیل هستند و البته این عوامل در دوره های مختلف بنا به مقتضیات زمانه متفاوت بوده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی جامعه شناسی ذوق ادبی در مثنوی معنوی است و سؤال اصلی پژوهش این است که عوامل اصلی و زمینه ساز ذوق ادبی در مثنوی معنوی کدام اند؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. نتایج تحقیق نشان داد که بدون شک در شکل گیری یک اثر ادبی عوامل بی شماری می توانند دخیل باشند که کتاب مثنوی معنوی نیز از این قاعده جدا نیست. در پی حمله مغول به کشور ایران، مردمان این دیار با نوعی یأس و سرشکستگی و پوچی مواجه بودند که راه نجات خود را در پناه بردن به عرفان می دانستند و این وظیفه را متون عرفانی آن دوران به خوبی و صد البته مثنوی معنوی به شکلی ویژه به تمام و کمال انجام داده اند افزون بر روح جمعی زمانه که طالب به وجود آمدن چنین آثاری بوده است، وقایع سیاسی و اجتماعی را نیز در بوجود آوردن این اثر می توان دخیل دانست. همچنین آنچه که بیش از همه می توان از آن به عنوان ویژگی های منحصر به فرد مثنوی معنوی نام برد، خود اثر ادبی، نحوه توجه مولانا به مخاطب یا به بیان دیگر عنصر مخاطب و در آخر شیوه ی منحصر بفرد مولانا در داستان پردازی است.