نهم ربیع الاول

در روزهای پایانی ذیالحجه سال 23 غلامی ایرانی، معروف به فیروز ابولؤلؤ عمربن خطاب را به قتل رساند. منابع تاریخی معتبر مکتب خلفا و مکتب اهل بیت علیهم السلام و اکثر علمای فریقین، زمان قتل را روزهای پایانی ذیالحجه دانسته اند، ولی برخی از منابع متأخر شیعی، با استناد به یک روایت، روز واقعه را نهم ربیع الاول میپندارند. این روایت به «روایت رفع القلم» معروف و به احمدبن اسحاق قمی مستند است. روایت مذکور ادعاهای دیگری از قبیل تحریف قرآن و رفع القلم و جواز ارتکاب معاصی را نیز طرح میکند. در این بررسی، در استناد روایت مذکور به احمدبن اسحاق قمی خدشه وارد شده و به نقد متنی و سندی آن پرداخته میشود و قتل خلیفه در 26 ذیالحجه مدلّل میگردد. به مستند این مقاله نهم ربیع الاول و برگزاری جشن های کذایی در آن و انتساب آن به روز قتل خلیفه از هیچ پشتوانه روایی و تاریخی برخوردار نیست. این مقاله با رویکرد تحلیلی و توصیفی به نقد افسانه رفع القلم میپردازد.

مقاله حاضر به اعتبارسنجی روایتی موسوم به «رفع قلم» «...أَنْ یَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنِ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ...» از سه منظر: منبع ، سند و محتوا اختصاص دارد. قدیمی ترین مأخذ این روایت، مجموع الأعیاد ابوسعیدطبرانی، یکی از غلات نصیریه در قرن پنجم است و از آن جا در قرن ششم، به منابع امامیه انتقال یافته است. بررسی رجالی و سندی بیان گر آن است که روایت فوق، مرسل و محرَّف و راویان اصلی آن همگی مجهول اند. مهم ترین نقد دلالی این روایت، تصریح آن بر جریان فراگیر رفع تکلیف به مدت سه روز و در واقع ترویج نوعی اباحی گری است. حاصل، آن که روایت مزبور به دلایل: عدم اعتبار منبع، عدم اعتبار و صحت سند، احراز مخالفت متن با نص قرآن کریم و سنت معصومان (ع) و نیز مخالفت محتوای روایت با شواهد تاریخی و اتفاق نظر قاطبه مورخان مبنی بر وقوع ماجرای قتل خلیفه دوم در اواخر ذی الحجه سال 23هجری، فاقد حجیت ارزیابی می شود.