ایرانی میانه مانوی

زبور مانوی یکی از زیباترین سروده های مانی است. بررسی درون مایة آن ما را با جهان بینی دین مانوی: دو جهان تاریکی و روشنی و پاره های نور رهایی یافته از دنیای مادی، آشنا می کند. تا پیش از بررسی دست نوشته های منحصر به فرد این اثر به سه زبان فارسی میانه، پهلوی اشکانی و سغدی به دست آمده از ناحیة تورفان، زبور قبطی تنها منبع موجود به شمار می رفت. از جملة این قطعه ها، قطعة M78 است که در بردارنده متنی به پهلوی اشکانی و ستایشی است برای پدر بزرگی که همان خداوند بزرگ جهان روشنی در اندیشة مانوی است. این متن جزء مجموعه متن های تورفانی آکادمی علوم براندنبورگ برلین است که، در این مقاله، ابتدا به معرفی دست نوشته و سپس حرف نویسی، آوانویسی، ترجمه و توضیحات لازم مفهومی و ریشه شناختی آن پرداخته شده است.

این مقاله بر اساس متن های ایرانی میانه مانوی و با رویکردی متن شناسانه به بازشناخت معنا و کاررفت چند واژه دانشورانه/ دانش واژه در فرشته شناسی مانوی، به ویژه لغت «فرشته» (frystg, fryštg) و «فرستاده» (frystg, fryštg)، می پردازد. کاربرد یک لفظ برای دو معنا و/ یا انگاره در مکتوبات مانوی نتیجه بازتعریفی بود که هر یک از جماعت های مختلفِ مانوی از دو انگاره «فرشته» و «فرستاده» ارائه داده بودند. مقاله نشان می دهد واژه ایرانی frys/štg در ادبیات ایرانیِ مانوی تحت تأثیر مکتوبات سریانی بازتعریف شده و گسترش معنایی یافته است؛ بازتعریفی که می توانست از یک رسول یک فرشته و از آن فرشته یک شاه بیافریند. در اینجا، واژه های دانشورانه خدا، خداوند، بغ، و بغ پور را نیز بررسی کردیم و نشان دادیم این لغات عالمانه در چه بافتارهایی ظاهر می شوند و به چه مصداق هایی اشاره دارند. بررسی ما گویای آن است که همه این دانش واژه ها نه تنها برای فرشتگان (ملائکه) و شخصیت های تاریخی (مانند شخص مانی و رهبران و بزرگان مانوی و همچنین رسولان پیشین) به کار می رفته، بلکه دایره شمول آن دست کم یکی از ایزدان مانوی، یعنی «فرستاده سوم»، را نیز در بر می گرفته است.