ژئوپلیتیک ایران

در این مقاله، از مفهوم «ژئوپلیتیک پُرخطر» برای تبیین خطرات امنیتی محیط خارجی جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای ناشی از آن استفاده شده است. استدلال مقاله این است که امنیتی شدن فضای پیرامونی ایران بعد از وقوع انقلاب اسلامی، ناشی از تحولات محیط ژئوپلیتیک این کشور است. در راستای استدلال فوق به مواردی از جمله فرارسیدن نقطه اوج تولید نفت، ظهور ژئوپلیتیک شیعه، گسترش تروریسم در خاورمیانه، تداوم مناقشه اعراب و اسرائیل و بحث خاورمیانه هسته­ای، به مثابه دلایل امنیتی شدن و خطرات ژئوپلیتیکی برای امنیت ملی ایران پرداخته می­شود. نویسندگان معتقدند موارد ذکرشده در ارتباط تنگاتنگ با هم و در یک نقطه، یعنی محیط پیرامونی ایران به هم گِره می­خورند. پیامدهای این وضعیت نیز از منزوی­سازی و تحریم تا تهدید و اقدام به حمله نظامی، به منظور تضعیف و مطیع­سازی سیاست های ایران توسط قدرت­های بزرگ، به خصوص آمریکا در نوسان است.

ایران در یک موقعیت مکانی استراتژیک قرارگرفته است که درگذشته با واقع شدن در قلب جاده ابریشم، قدیمی ترین کریدور خشکی پایه جهان، چهارراه تمدن ها شناخته می شد و امروزه نیز شرق و غرب و شمال و جنوب جهان را به هم متصل می نماید و ازاین رو نقطه تلاقی چهارسوی جهان محسوب می شود. این کشور که ازنظر موقعیت جغرافیایی در جنوب غربی آسیا و از نگاه غرب محور، در منطقه شکننده خاورمیانه واقع شده است، اتصال دهنده هند و روسیه از طریق کریدور شمال-جنوب، اتصال دهنده آسیا-اروپا از طریق کریدور شرق-غرب یا جاده ابریشم نوین، پیونددهنده آسیای مرکزی، قفقاز، ترکیه و اروپای غربی از طریق کریدور تراسیکا، پیونددهنده جنوب شرقی آسیا به شمال غربی اروپا در کریدور جنوبی آسیا، پیونددهنده اعضای سازمان همکاری های اقتصادی اکو و همچنین پیونددهنده کشورهای آسیای مرکزی به دریاهای آزاد و خلیج فارس در توافق نامه عشق آباد محسوب می شود. تحقیق حاضر از نوع پژوهش های بنیادی نظری بوده و اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانه ای و با استفاده از کتب و مقالات علمی و همچنین وبگاه های معتبر و یا مرجع به دست آمده است. مسئله اصلی پژوهش، واکاوی نقش ژئوپلیتیکی ایران در کریدورهای بین المللی و ارائه مدل "هارتلند کریدوری" است که برای نخستین بار توسط نگارندگان مطرح می گردد. نتایج تحقیق نشان می دهد موقعیت هارتلندی ایران در نظام ژئوپلی نومیک جهانی قرن بیست و یکم که بر منابع "جغرافیایی-سیاسی- اقتصادی" با محوریت کریدورها و بندرها متکی است، می تواند کارت های بازی زیادی را دربازی های قدرت منطقه ای و جهانی در اختیار ایران قرار دهد.

تغییر و تحولات سریع و پیچیده الگوهای تعاملی منطقه ای و جهانی، و تلاش برای شکل دهی به این معادلات ازبعد از فروپاشی شوروی سابق که الگوهای متفاوتی را در ساختار بین المللی در نظریه های اندیشمندان این حوزه بروزداده است، ازجمله مسائل راهبردی است که در انواع بازیگران منطقه ای و جهانی اعم از دولت ها، نهادها، اشخاص ذی نفوذ و ... بین المللی حساسیت هایی را برانگیخته و اولویت هایی را برای تأثیرگذاری بر این تغییر و تحولات در راستای تأمین منافع آتی خود و تعریف نقش خود در الگوی نظم آینده جهان در دستور کار آنها قرار داده است. در این میان«چین» به عنوان یکی از بازیگران اصلی این عرصه در سطوح منطقه ای و جهانی مورد رصد و پایش بازیگران مختلف قرارداشته و از جهات گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله با بهرگیری از روش آمیخته(اسنادی و تحلیل محتوا) ضمن بررسی موقعیت های مختلف الگویی چین در بُعد بین المللی و منطقه ای، به تبیین و پیش بینی راهبردهای احتمالی این کشور در منطقه غرب آسیا خصوصاً شمال اقیانوس هند و خلیج فارس، مبتنی بر موقعیت ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. این پژوهش با بهره گیری از دو الگوی نظریِ «برخوردتمدن ها»ی هانتینگتون و «الگوی تغییر و تحولات ژئوپلیتیکی منطقه ای و بین المللی» دکتر حافظ نیا، به عنوان مبنای تحلیل و ارزیابی راهبردی پژوهش، دو دسته راهبرد «حضورمستقیم» و «حضور غیرمستقیم» چین در منطقه و نیز شرایط دوران گذار منطقه ای مورد ارزیابی قرار داده است.