محسن آرمین

مقدمه: با توسعه سریع اقتصاد اجتماعی جهان امروزی و بهبود استانداردهای زندگی، مردم بیشتر به گردشگری علاقه مند شده و این موضوع باعث شده که گردشگری به سرعت توسعه یابد. گردشگری یک صنعت محرکه مهم برای توسعه اقتصاد ملی با کارکردهای اقتصادی و اکولوژیکی است و در توسعه پایدار شهر ها ضروری است. شهرها با ارائه کالا و خدمات متنوع از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین، فعالیت های خدماتی مانند امکانات پذیرایی و فراغتی، زمینه توسعه گردشگری را فراهم می کنند. گردشگری در شهر هایی توسعه پیدا می کند که علاوه بر داشتن جاذبه های تاریخی، فرهنگی و هنری از امکانات و خدمات مناسب نیز بهره مند باشند. رشد انفجاری گردشگری داخلی و خارجی در سال های اخیر ضمن ارتقای توسعه اقتصادی کشور ها و مناطق مختلف، مشکلات و چالش های زیادی را به همراه داشته است. بنابراین، ارزیابی ظرفیت برد گردشگری یک شهر مقصد گردشگری برای تحقق توسعه پایدار گردشگری شهر از اهمیت بالایی برخوردار است. شهر یاسوج از جمله شهر هایی است که دارای پتانسیل و شرایط آب و هوایی مناسب برای جلب گردشگران خارجی و داخلی است. وجود جاذبه های گردشگری در زمینه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی می تواند زمینه های رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را در این شهر فراهم آورد و به عنوان یک قطب مهم گردشگری در سطح ملی مطرح شود. اما باید توجه کرد که توسعه گردشگری مستلزم تعیین ظرفیت و کسب شناخت همه جانبه از توان های طبیعی، تهدیدها و فرصت های موجود در محیط خارجی و بازشناسی ضعف ها و قوت های داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبردها برای هدایت و کنترل سیستم مدیریتی آن است.مواد و روش هادر این تحقیق ظرفیت برد گردشگری شهر یاسوج با استفاده از مدل داگلاس مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس با هدف بررسی توان و تنگنا های صنعت گردشگری و در نهایت، ارائه راهکار هایی به منظور تقویت و توسعه آن، تجزیه و تحلیل استراتژیک آن با استفاده از تکنیک سوات مورد پژوهش قرار گرفته است. شهر یاسوج به عنوان مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران در کنار رودخانه بشار و در دامنه قلل دنا بین 30 درجه و 9 دقیقه تا 31 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 43 دقیقه تا 51 درجه و 52 دقیقه طول شرقی در ارتفاع ۱۸۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. این شهر به دلیل قرارگیری در دامنه های زاگرس و موقعیت کوهستانی، دارای طبیعتی زیبا و آب و هوایی معتدل برای گذران اوقات فراغت گردشگران است. به همین دلیل، سالانه گردشگران زیادی به این شهر کوهستانی سفر می کنند. در همین راستا ابتدا مقادیر پارامتر های مدل داگلاس با پیمایش های دقیق صحرایی تعیین و سپس، به صورت کاملاً عملیاتی قوت ها و ضعف ها؛ فرصت ها و تهدیدهای پارک های مورد مطالعه به لحاظ گردشگری کمپینگ در مقیاس دقیق بررسی شد و با نظرخواهی از کارشناسان و با استفاده از روش خبرگان وزن دهی به هر یک از عوامل صورت گرفت.یافته هامحاسبه ظرفیت برد پارک های مورد مطالعه نشان داد این پارک ها ظرفیتی معادل 732643 نفر گردشگر در سال و 5426 نفر در روز را دارند. با بررسی میدانی پارک های مورد مطالعه مشخص شد که فقط یک محدوده محصور 2 هکتاری در پارک مهرورزی برای فعالیت چادر زدن نسبتاً استاندارد است که ظرفیت 29176 نفر گردشگر در سال و 216 نفر گردشگر در روز را دارد که حدود 4 درصد تعداد گردشگرانی است که در فضای غیر استاندارد مبادرت به چادر زدن در پارک های مورد مطالعه می کنند. با هدف بررسی توان و تنگنا های صنعت گردشگری و در نهایت ارائه راهکار هایی به منظور تقویت و توسعه آن، با استفاده از تکنیک سوات راهبرد توسعه گردشگری پارک ها مشخص شد. نتایج نشان داد قوت ها ( S)، ضعف ها ( W)، فرصت ها ( O) و تهدیدهای ( T) صنعت گردشگری در پارک های شهر یاسوج به ترتیب دارای امتیاز 2/98، 3/15، 3/19 و 3/26 هستند که بر اساس محاسبه مجموع ضرایب عوامل داخلی و خارجی مشخص شد که استراتژی موجود در پارک های مورد مطالعه تدافعی (W-T) است. در راستای تبدیل ضعف ها به قوت و تهدید ها به فرصت برای توسعه گردشگری در شهر یاسوج، راهبردهای تدافعی از قبیل بالا بردن آگاهی گردشگران جهت جلوگیری از تخریب و آلوده کردن پارک ها، توجه به جنبه های بهداشتی و نظافت در پارک ها، تقویت حس امنیت در پارک ها و غیره ارائه شده است. نتیجه گیریدر مطالعه حاضر می توان این گونه نتیجه گیری کرد که سازمان های متولی شهری و گردشگری در شهر یاسوج فقط اقدام به توسعه های فیزیکی معمول و ایجاد یک امکانات و شرایط حداقلی می کنند و به موضوع گردشگری به صورت دقیق و متناسب با استاندارد های جهانی فکر نمی کنند و اگر شرایط به همین منوال پیش برود، ضمن اینکه محیط گردشگرپسند پارک های شهری روز به روز تخریب خواهد شد، تعداد گردشگران نیز کاهش خواهد یافت و از این نظر صدماتی متوجه درآمدزایی و اشتغال شهر خواهد شد. لازم است پیش از طراحی و اجرای زیرساخت ها و امکانات گردشگری در پارک های شهری، ابتدا اقدام به ظرفیت برد آن شود و طراحی و به کارگیری امکانات بر اساس اصول و متناسب با ظرفیت برد اجرا شود. در بررسی کلی پارک های مورد مطالعه و میزان استقبال گردشگران، در نگاه اول به نظر می آید که پارک های شهر یاسوج شرایط مناسبی برای گردشگری دارند، اما با بررسی همه عوامل داخلی (قوت ها و ضعف ها) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) و تحلیل آن ها در کنار هم مشخص شد که اتفاقاً ضعف ها بر قوت ها و تهدیدها بر فرصت ها برتری دارد و برای مدیریت گردشگری پارک ها در حال حاضر باید یک راهبرد تدافعی برای مقابله با ضعف های درونی و تهدیدهای بیرونی اتخاذ کرد. 

تحقیق حاضر با هدف برآورد فرسایش خاک در حوزه آبخیز سد مخزنی در حال احداث تنگ سرخ با مساحت 39 هزار هکتار در شرق و جنوب شرقی شهرستان بویراحمد در استان کهگیلویه و بویراحمد با استفاده از مدل RUSLE و قابلیت های سنجش از دور و سیستم اطلاعات مکانی به منظور برنامه ریزی اقدامات حفاظتی در حوزه آبخیز سد انجام شده است. لایه پارامترهای مدل RUSLE شامل فرسایندگی باران، فرسایش پذیری خاک، شیب و طول دامنه، مدیریت پوشش گیاهی و عملیات حفاظت خاک به ترتیب با استفاده از داده های بارندگی، ویژگی های فیزیکی و شیمایی خاک، مدل رقومی ارتفاع و کاربری اراضی در محیط سامانه اطلاعات مکانی تهیه شده اند و پس از رویهم گذاری لایه ها، مقدار فرسایش به صورت مکانی در سطح حوزه برآورد شد. مقدار عامل فرسایندگی باران از 62/179 تا 74/327 مگا ژول در میلی متر بر هکتار ساعت سال (MJ mm ha−1 h−1 year−1) بود. عامل فرسایش پذیری خاک از 08/0 تا 46/0 تن هکتار ساعت بر هکتار مگاژول میلی متر (t ha h ha−1 MJ−1 mm−1) بود. کمترین و بیشترین مقدار عامل شیب و طول دامنه به ترتیب 08/0 و 42/12 بود. بیشترین و کمترین مقدار عامل مدیریت پوشش گیاهی به ترتیب 33/0 و 54/0 بود. بیشترین و کمترین مقدار عامل عملیات حفاظت خاک به ترتیب 5/0 و 1 بود. حدود 80 درصد منطقه مورد مطالعه دارای میزان فرسایش 35 تن در هکتار در سال است که بیشترین مقدار آن در قسمت های غربی و شمال شرقی است که آن هم ناشی از مقدار زیاد فرسایندگی باران و فرسایش پذیری خاک در این منطقه است.

پدیده فرسایش خاک در ایران یکی از مشکلات جدی عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی است که آثار آن به اشکال مختلف ظهور می یابد و نتیجه آنها ایجاد هزینه های مستقیم و غیر مستقیم برای کشور است. عمده تحقیقات فرسایش خاک در ایران به بررسی تکنیکی این پدیده پرداخته اند و خلاء اطلاعات علمی در زمینه پیامدهای اقتصادی فرسایش خاک کاملاً محسوس است. در این مطالعه هزینه اقتصادی مستقیم فرسایش خاک با استفاده از روش هزینه جایگزینی مواد مغذی (NRCM) و تجزیه و تحلیل تلفات نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) در رسوبات نهشته شده در پشت بندهای اصلاحی در حوزه آبخیز نهضت آباد با مساحت 5570 هکتار در شهرستان کهگیلویه برآورد شد. نتایج نشان داد که در دوره زمانی مورد مطالعه (1396-1398) جمعاً 42/378 تن رسوب در پشت 11 بند اصلاحی مورد مطالعه در حوضه نهضت آباد نهشته شده است که این رسوبات به ترتیب حاوی 03/0، 53/0 و 5 تن نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. با در نظر گرفتن قیمت یک کیسه 50 کیلوگرمی کودشیمیایی سوپر فسفات تریپل، اوره و سولفات پتاسیم به ترتیب 5500، 1500 و 6250 هزار ریال (نرخ دولتی، سال 1402)، هزینه خرید کود شیمیایی لازم برای حفظ و احیای بهره وری خاک در حوزه آبخیز نهضت آباد معادل 5/1620417 هزار ریال است. با محاسبه مقدار فرسایش خاک از طریق حجم رسوبات نهشته شده در پشت بندهای اصلاحی نیز مشخص شد که مجموع هزینه مستقیم تلفات فرسایش خاک در حالت میانگین، حداکثر و حداقل تلفات NPK، به ترتیب 39/5328413، 77/26693396 و 83/52463 هزار ریال است، البته این میزان هزینه بر اساس فرسایش خاک محاسبه شده 001/0 تا 08/1 تن در هکتار در سال در حوضه های بالادست بندهای اصلاحی احداث شده در حوزه آبخیز نهضت آباد است که در مقایسه با میزان فرسایش خاک متوسط کشور ایران که در اکثر منابع علمی حدود 16 تن در هکتار در سال ذکر شده عدد بسیار کمی است.