امیر جودوی

آیات ششم تا هشتم سوره ضحی در مقام بیان مواهب خاص خداوند بر پیامبر خاتم (ص)، تعدد فهم تفسیرنگاران را به دنبال داشته است. این تنوع و اختلاف برخاسته از واژگان کاربسته، ساختار جملات و البته چندمعنایی آیات سه­گانه است. چندمعنایی در آیات، انعکاس قدرت و حکمت خداوند در گزینش واژگان و چینش ساختارهایی است که سبب می­شود یک واحد زبانی در یک بار استعمال و در یک متن مشخص از معانی متعدد برخوردار گردد و بتوان همه آن معانی را به عنوان مراد پروردگار پذیرفت. نوشتار حاضر با هدف بررسی تفسیری آیات ششم تا هشتم سوره ضحی در گام اول به تبیین نظرگاه مفسران می­پردازد و سپس می­کوشد با تحلیل واژگان کاربسته و ساختار جملات و بررسی روایات تفسیری، مناسبت و موافقت این ­دو را در چندمعنایی آیات به اثبات رساند. نتایج این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است نشان می­دهد که روایات تفسیری در وفاق با مفردات و ساخت آیات مورد بحث، مؤید امکان خوانش­های مختلف و فهم معانی متعدد از آنها است.

هدف این مقاله نقد و بررسی آثار نویسندگان ترک استانبولی؛ یعنی عبدالمجید اکجو و حسین آیدین در زمینه تبیین اعجاز قرآن کریم است، برای تحقق این هدف ابتدا الگوی پسینی - منطقی که ما اصطلاحا به آن " فرضیه وحدت متدیک " می گوییم و برای شناسایی تطبیقی آراء و روش های مولفان در تبیین اعجاز قرآن ضروری است، عرضه شده است سپس با تکیه بر محورهای دوگانه و مراحل چهارگانه آن، به نقد و بررسی آثار نویسندگان ترک استانبولی؛ یعنی عبدالمجید اکجو و حسین آیدین در زمینه تبیین اعجاز قرآن کریم پرداحته شده است، مقایسه کار مولفان مذکور نشان می دهد نحوه عملکرد آنان در دو محور یاد شده؛ یعنی 1-بررسی شکل کلی 2- بررسی مراحل بطور مستقل از صورت کلی، وضعیتی کاملا معکوس دارد، یعنی اگر چه پژوهش اکجو در شکل کلی تبیین اعجاز، بر کار حسین آیدین پیشی داشته، ولی حسین آیدین در جزئیات مطالب ارائه شده در هر مرحله عملکرد بهتری دارد.

هدف: هدف این مقاله، تدوین راهکارهای تحول علوم انسانی از طریق مطالعه هدفمند روی مضامین اصلی انسان شناسی قرآنی بود. روش: این تحقیق از نوع کیفی است و به روش تحلیل محتوای مضمونی و همچنین تحلیل عقلانی و استنتاجی انجام شده است. یافته ها: در پاسخ به پرسش تحقیق؛ یعنی ویژگی ها و مضامین اصلی انسان در قرآن، یافته هایی شامل طبع دوگانه، میل به بی نهایت، هویت فازی، کل منسجم، شرف ذاتی، سرشت جهت دار، لوح مکتوب، رسالت آفرینشی، کنش ممتاز، خرد قدسی، اراده نافذ، آزادی معنوی و نیاز به راهنما به دست آمد و مبتنی بر آن، دلالتهای فلسفی برآمده از آن یافته ها، استنتاج شد. نتیجه گیری: در تحول علوم انسانی، استناد و تکیه به انسان شناسی قرآنی و استفاده از تجارب مفید جهانی، ضروری است. با الهام از آموزه های قرآنی می توان به ویژگی ها و ابعاد خاص و منحصر به فردی نایل شد که جز در آموزه های وحیانی یافت نمی شود. بر این اساس، دلالتهایی برای کاربست تحول قابل ارائه است که شامل دلالتهای فلسفی و مطالعاتی است.

مفسران بر این امر اتفاق نظر دارند که مخاطبان آیات 35 19 سوره انبیاء، مشرکان هستند و با این پیش فرض به تفسیر آیه: «وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون » پرداخته اند؛ با وجود این، در تعیین مصادیق عباد مکرم دارای اختلاف هستند؛ اغلب مفسران تنها ملائکه را مصداق این آیه می دانند، برخی نیز علاوه بر ملائکه، انسان های برگزیده الهی را در تفسیر «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون» ذکر کرده اند و مصادیق آن را ملائکه، عیسی(ع) و عزیر(ع) و یا ملائکه، عیسی(ع)، عزیر(ع) و اهل بیت(ع) دانسته اند. در این میان برخی از تفسیرپژوهان تنها انسان های برگزیده الهی را مراد از «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون» دانسته و مصادیق آن را: «انبیاء و اهل بیت(ع)»، «اهل بیت(ع)». این بررسی از جهت حل اختلاف مفسران و تبیین جایگاه اهل بیت(ع) در قرآن ضرورت دارد. در این پژوهش تلاش شده تا به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد تطبیقی به بررسی دیدگاه مفسران پیرامون تعیین مصادیق «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون» پرداخته شود. در این راستا با بررسی سیاق آیات 35 19 این نتایج حاصل شد که اولاً آراء مفسران مبنی بر مصداق دانستن ملائکه در عبارت «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُون » با سیاق آیات مذکور سازگار نیست. ثانیاً دیدگاهی که اهل بیت(ع) را تنها مصداق عبارت مورد بحث دانسته، رأی کاملی نیست. ثالثاً با توجه به وجود عبارت «هذا ذِکْرُ مَنْ مَعِیَ وَ ذِکْرُ مَنْ قَبْلِی » در سیاق این آیات، انبیاء پیشین و اهل بیت(ع) دو مصداق بندگان مکرم خداوند هستند.

محور اصلی اختلاف مفسران در آیه «لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یکونَ الرَّسُولُ عَلَیکمْ شَهِیداً» (بقره: ۱۴۳) تبیین واژه «شهداء» است. مفسران در معنای این واژه اختلاف نظر دارند. برخی آن را به گواه در روز قیامت و برخی دیگر آن را به الگو در این دنیا تفسیر کرده اند. علاوه بر این، مفسران در تعیین مصادیق این دو دیدگاه با هم متحد نیستند. معتقدان به معنای گواه مصادیق ذیل را بیان کرده اند: (الف) گواه بودن امت پیامبر (ص) بر امت های انبیای پیشین، (ب) گواه بودن اهل بیت (ع) بر سایر مردم، (ج) گواه بودن مبلّغ دین اسلام بر سایر مردم، (د)گواه بودن انبیا و اوصیای هر امت بر مردم زمان خود. معتقدان به معنای الگو پیرو مصادیق ذیل هستند: (الف) الگو و نمونه بودن امت پیامبر برای سایر امت ها، (ب) الگو بودن اهل بیت (ع) برای سایر مردم. این بررسی هم از جهت حل اختلاف مفسران و هم تبیین جایگاه اهل بیت (ع) در قرآن ضرورت دارد. در این پژوهش، که به روش تفسیر تطبیقی سامان گرفته است، با توجه به سیاق آیات و آیات دیگر و احادیث، این نتیجه آشکار شد که شهداء به معنای الگو و نمونه است و اهل بیت (ع) کامل ترین مصداق شهداء هستند.

 در آیات 11-12 سوره طارق، از «رَجع» و «صَدع» سخن رفته است: «وَ السَّماءِ ذاتِ الرَّجْعِ * وَ الْأَرْضِ ذاتِ الصَّدْعِ»؛ و در آیه 13 آمده است: «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْل». مفسران در تبیین معانی رجع و صدع در این آیات و مرجع ضمیر در آیه 13 دیدگاه های مختلفی مطرح کرده اند. این پژوهش، پس از استخراج و دسته بندی اظهارنظرهای مفسران و نقد و تحلیل آرای موجود، سعی در روشن کردن ارتباط سوگندها با یکدیگر و نیز ارتباط سوگندها با پاسخ آنها برآمده است. از پژوهش حاضر این نتیجه به دست می آید که افزون بر پذیرش معانی و مصادیق ابتدایی در ارتباط با سوگندها، معنای برگشت اجرام سماوی در مدار خود برای رجع و مفهوم قابلیت شکاف برداری و تجزیه پذیری زمین و تبدیل ماده به انرژی هسته ای برای صدع، به عنوان دو اعجاز علمی و در قالب معنایی عمیق تر، قابل مشاهده است. با اتخاذ معانی امروزی و برقراری تناسب بین سوگندها ضمیر در آیه 13 به قرآن بازمی گردد. درستی این پیش بینی قرآن درباره رجع آسمان و صدع زمین حقانیت قرآن را ثابت می کند و پیش بینی رجع حتمی نفس انسان را در قیامت مستدل می سازد.

در تفسیر عبارت «هَذَا رَبِّی» در آیات 76 تا 79 سوره انعام، اغلب مفسران حمل آن بر معنای ظاهری آیه را مجاز ندانسته و حضرت ابراهیم(ع) را به عنوان پیامبر الهی، منزه از آن می دانند که غیر خدا را پرستیده باشد. اما برخی مفسران، بیان این کلمات را به همان معنای ظاهر از حضرت دانسته، ولی آن را به دوران طفولیت ارجاع می دهند و در نتیجه ایشان را منزه از شرک می دانند.  مفسران مخالف این نظر، تفاسیر متعددی در توضیح این آیات آورده اند که در هشت دسته قابل بررسی است: دسته اول، این آیات را به نوعی محاجه از طرف حضرت ابراهیم(ع) برای هدایت قومشان می دانند؛ دسته دوم حضرت ابراهیم(ع) را در ابتدای بلوغ و در حال استدلال برای یافتن خدایش می دانند؛ و دسته های سوم تا هشتم نیز به ذکر دلایلی دیگر پرداخته اند. اختلاف آراء مفسران و حتی مفسران معاصر، ضرورت این بررسی را نشان می دهد. این پژوهش ابتدا به استخراج و دسته بندی آراء موجود درباره این آیه پرداخته، سپس با ارزیابی دلایل هر رأی و بررسی ارتباط آیات، نشان می دهد رأی دسته اول به حقیقت نزدیک تر است و قابلیت دفاع بیش تری دارد. در این مقاله هم چنین به تأثیر بررسی ارتباط آیات در تشخیص رأی صحیح در تفسیر تطبیقی، توجه شده است.