عین الله خنجری

"آموزش فرایندی است که طی آن برقراری ارتباطی تعریف شده بین یاددهنده و فراگیر منجر به ارتقای دانسته‌ها، افزایش اطلاعات، کسب مهارت و به طور کلی بروز تغییرات به نسبت ثابت در توانایی‌های ذهنی و عملی یادگیرنده می‌شود. از این دیدگاه آموزش را می‌توان نوعی ارتباط دانست، نوعی ارتباط خاص که هدف آن تنها انتقال و یا تبادل پیام نیست. در سیستم آموزش هدف وقوع یادگیری است در حالی که در یک سیستم ارتباطی هدف انتقال پیام است. به همین منظور در این نوشتار از میان اجزا و عناصر اصلی سیستم آموزشی بستر و شیوة ارائة آموزش بررسی می‌شود. "

ارتباطات در جامعه انسانی از سابقه‎ای به قدمت پیدایش حیات انسان برخوردار است. اما آنچه از مطالعه تاریخ برمی‎آید این است که سیر تحول ارتباطات، دوره‎های مختلفی را پشت سر گذاشته است. در چند قرن اخیر، با اختراع چاپ تحول عمیقی در ارتباطات اجتماعی پدید آمد و ظهور رسانه‎های شنیداری و دیداری ـ شنیداری، با حوزة نفوذ جغرافیایی و زمانی وسیع موجب تغییر نگرش به رسانه‎ها به عنوان یکی از ارکان مهم و بستر اصلی نظام‎های اجتماعی شد. علاوه بر زمینه‎‎های نظری و علمی، فناوری‎های ارتباطی و رسانه‎ای عامل مهمی در گستـــرش کیفی و کــمی ارتباطات در حوزه‎‎های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تجاری به شمار می‎رود هم چنان که متقابلا،ً نیاز جوامع به ابزارها، روش‎ها و امکانات ارتباطی محور اساسی دگرگونی یا پیدایش رسانه‎ها بوده است. یقیناً زمینه‎‎های اقتصادی و تجاری مهم‎ترین تأثیرگذاری را در سیر تحول رسانه‎ها داشته است. به عبارت دیگر، نهاد‎های اقتصادی، تجاری و اجتماعی رسانه‎ها را به عنوان ابزاری برای گسترش حوزة نفوذ و جذب مخاطبان و مشتریان کالاها، محصولات، خدمات، اندیشه‎ها و عقاید خود مورد حمایت قرار داده‎اند و با اختصاص بخش قابل توجهی از ظرفیت‎‎های رسانه‎ای (بــه ویژه رسانه‎‎های ارتباط جمعی) به کارکرد تبلیغاتی، تقویت فرایند‎های تجاری ـ اقتصادی و تکمیل چرخة تولید و مصـــرف را موجب شده‎اند. در دهه‎‎های پایانی قرن بیستم، روند تحول رسانه‎ها با بهره‎گیری از فناوری‎های نوین ارتباطی به سمت دگرگونی اساسی دیگری پیش رفته است. این دگرگونی، با دو مشخصه قابل توصیف است: یکی آن که تعامل‎پــذیری از ویژگی‎های اســـاسی رسانه‎‎های نوین است. و دیگر این که اصولاً‌ رسانه نوین عنصری مجزا از ماهیت ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و تجاری نیست. به عبارت دیگر، رسانه نوین، تلفیقی از شیوه‎ها، ابزارها، ارتباطات، خدمات، قراردادها، مقررات و ده‎ها موضوع اقتصادی، اجتماعی، تجاری و… است که رویکرد ارتباطی و رسانه‎ای (به مفهوم رایج آن) تنها یکی از مشخصه‎های آن محسوب می‎شود. در این مقاله، موضوع تبلیغات از دیدگاه فناوری‎‎های ارتباطی و رسانه‎ای نوین مورد بررسی قرار گرفته است.

هرگاه موضوع مخاطب رسانه به‌میان می‌آید. معمولا فقط مخاطبان رسانه رادیو و تلویزیون در ذهن تداعی می‌شود درحالی که رسانه‌های مکتوب نیز سهم عمده‌ای در اطلاع‌رسانی،ارتقای سطح آگاهی‌های جامعه، ارائه اخبار و تحلیل های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دارند. دراین نوشتار، موضوع مخاطب از دیدگاه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی مورد توجه قرار گرفته‌است و ضمن توصیف ویژگی‌های سیستم های ارتباطی سعی‌شده است تفاوت‌های نگرش به مخاطب از دو دیدگاه رسانه یکسویه پخش همگانی و سیستم‌های چند رسانه‌ای تعاملی بررسی شود. به عبارت دیگر، نگارنده در پی‌آن است که جایگاه و نقش مخاطب را در سیستم‌های ارتباطی تبیین سازد. آن دسته از مشخصات فناوری‌های رسانه‌ای که به نحوی به مخاطب مربوط می‌شوند، مبنای این بررسی را تشکیل خواهند داد.

مقاله حاضر به بررسی نحوه تعامل برترین فناوری‌های رسانه‌ای به ویژه در سال‌های آغازین هزاره سوم پرداخته و آن‌را از دیدگاه جهانی شدن ارزیابی می‌کند. از آن‌جا که بحث‌ جهانی شدن در زمینه‌های مختلف (اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، فناوری، صنعت، بهداشت و...) مطرح است، این موضوع مورد توجه است که آیا رسانه (به معنای رایج آن در کشور به ویژه موضوع مورد توجه است که آیا رسانه(به معنای رایج آن در کشور به ویژه به مفهوم رادیو و تلویزیون)نیز در مسیر جهانی‌شدن قرار دارد یا نه؟ و اگر چنین است چه عوامل و ویژگی‌های کاربردی و فنی در هدایت رسانه به سمت جهانی شدن موثر هستند. نهایتا این که از دیدگاه فناوری، بستر چنین حرکتی کدام است و چه ویژگی‌هایی دارد؟ آیا دارا بودن رویکرد جهانی از خصوصیات عارضی فناوری‌های حاضر است یا از ویژگی‌های ذاتی آن؟ این مقاله ضمن تلاش برای ارائه پاسخ‌های در خور به این پرسش‌ها، تاثیرات متقابل فناوری‌های نوین و رسانه سنتی و جهت‌گیری آینده هریک را به بحث و بررسی می‌گذارد.

برای تعیین میزان موفقیت و کارآمدی هر نظام هدفمندی مجموعه‎ای از معیارها و روش‎های ارزیابی به کار گرفته می‎شود و برای تحلیل آثار عملکرد نظام‎ها مجموعه‎ای از اطلاعات مورد نیاز است. فرایندهای سازمانی منبع و منشاء تولید و توزیع اطلاعات هستند، اما تحلیل کارآیی نظام‎ها، نیازمند مدیریت و سازماندهی ساختارهای اطلاعاتی و عملیاتی است. به عبارت دیگر، نظام نظارت و ارزیابی و محورهای اساسی آن که مشتمل بر ساختار محتوایی، سازماندهی- مدیریت و فرایندهای عملیاتی- اطلاعاتی است، همپوشانی غیرقابل انکاری با حوزة فناوری اطلاعات دارد. علاوه بر این، ماهیت نظارت و ارزیابی در سازمان صدا و سیما، ضرورت‎های سازمانی و قابلیت‎های کاربردی و ابزاری فناوری اطلاعات، ضرورت رویکرد به این حوزة فناروی را در طراحی و اجرای نظام ارزیابی روشن می‎سازد. این فناوری موجب نظام‎مندی، ساخت‎یافتگی، تسهیل و تسریع جریان اطلاعات و همچنین ایجاد یکپارچگی در مدیریت نظام ارزیابی می‎شود. صرف‎نظر از ابعاد ساختاری نظام ارزیابی، بهره‎گیری از نظام‎های انفورماتیکی، قابلیت‎ها و ابزار نظارتی مورد نیاز برای اجرای این نظام را فراهم می‎کند. به طور کلی با توجه به ماهیت اطلاعاتی، تحلیلی و محتوایی نظام ارزیابی از یک طرف و تناظر ساختاری فناوری اطلاعات با این مفاهیم از طرف دیگر، می‎توان گفت که نظام ارزیابی در یک سازمان رسانه‎ای ماهیتاً به فناوری اطلاعات بستگی دارد. از دیدگاه کاربردی و ابزاری نیز طراحی و اجرای نظام ارزیابی مستلزم بهره‎گیری از قابلیت‎های فناوری اطلاعات است و در این مورد جایگزینی برای آن وجود ندارد.