محمد نگارش

در این مقاله برآنیم تا به بررسی خطبه پنجاه و یکم نهج البلاغه براساس تحلیل کنش گفتاری که در حوزه تحلیل گفتمان قرار دارد، بپردازیم. با تحلیلی که بر روی خطبه یاد شده برمبنای دسته بندی جان سرل (1999) از کنشهای گفتار انجام دادیم، دریافتیم که امام علی(ع) در این خطبه برای تحریک و تشجیع لشگریانشان در جهت حمله به سپاهیان معاویه و پیروز شدن بر آنان که در واقع بازپس گیری و آزادسازی شریعه فرات از دست آنان بود، کنشهای گفتار اظهاری و ترغیبی را به میزان زیادی به کار برده اند و کنش گفتار عاطفی را به میزان کمتری. امام با کاربرد کنش اظهاری قصد دارند در یارانشان نسبت به جنگ، مرگ، زندگی، معاویه و سپاهش بصیرت پیدا ایجاد کنند تا آنها به سوی پیروزی بر سپاه دشمن گام بردارند. کاربرد زیاد کنش ترغیبی نشانگر این است که امام سعی دارند از طریق هشدار دادن، دستور دادن، تشویق کردن، نصیحت کردن، اطمینان دادن و روحیه و اعتماد به نفس دادن سپاهیانشان را در جهت حمله بر سپاه دشمن تحریک و ترغیب نمایند. اساساً نوع گفتمان جنگ گفتمانی است که کاربرد زیاد این دو نوع کنش را می طلبد. کاربرد کم کنش عاطفی نیز در این خطبه حماسی بدین دلیل است که گفتمان جنگ گفتمانی نیست که در آن از مسائل عاطفی و احساسی به میزان زیادی استفاده شود. در خطبه مورد بحث امام (ع) کنشهای گفتار تعهدی و اعلامی را به کار نبرده اند. در غالب پاره گفتارها کنشهای صوری و واقعی برهم منطبق نیستند و از بین کنشهای گفتار اظهاری، ترغیبی و عاطفی، در اکثر پاره گفتارها کنش اظهاری به صورت کنش صوری ظاهر شده است. در این خطبه تمام پاره گفتارهای امام (ع) پاره گفتارهای کنشی ضمنی می باشد.

بسیاری از نویسندگان و مفسران در بیان اهداف قصه های قرآن راه درست را نپیموده اند و اهدافی را ذکر کرده اند که قصه های قرآن برای آنها نازل نشده اند . سبب این اشتباه نیز یا خطای روش شناختی آنها بوده و یا تکیه روایت های ضعیف و اسرائیلیات. در مقدمه پژوهش حاضر، روش درست دستیابی به اهداف اصلی داستان های قرآن را ذکر کرده و گفته ایم که اگر کسی بخواهد به این اهداف دست یابد، اولاً باید به خود قرآن تکیه کند. دوم آنکه به احادیث ضعیف و اسرائیلیات اتکا نداشته باشد. سوم به شرایط تاریخی نزول سوره ای که حاوی داستان است توجه کند؛ و چهارم آنکه نخست هدف کلی آن سوره را کشف کند؛ زیرا داستان جزئی از آن سوره محسوب می شود و منطقاً با دیگر اجزای سوره هم سو و هماهنگ است. ما در این باره با ذکر چهار قصه قرآنی، به بیان اهداف این قصه ها پرداخته ایم و با ذکر سخنان مفسران و نویسندگان در این خصوص ، آنها را نقد و بررسی کرده ایم.