احمد اسداللهی گازار

در دوران قاجار شرق ایران با موقعیت استراتژیک خاص خود به دلیل خودمختاری خاندان های حکومت گر آن و ضعف حکومت مرکزی در روابط بین الملل عرصه ای مهم برای حضور مستقیم بیگانگان بوده است. در اواخر این عصر «شوکت الملک دوم» (1259-1322ه .ش) از مؤثرترین چهره های این منطقه بود، که مشهور به همکاری با سیاست های بریتانیا می باشد. وی در دوران حکمرانی خود گسترده ترین مناسبات را با انگلیسی ها برقرار ساخت. نگرش و عملکرد «محمد ابراهیم خان عَلَم»، نسبت به حضور انگلیسی ها در ولایت قاینات باعث اتخاذ مواضع سیاسی خاصی از سوی وی گردید که در رخدادهای سیاسی آن دوران تأثیراتی عمیق برجای نهاد. با توجه به این امر پژوهش حاضر سعی دارد ضمن استفاده از منابع کتابخانه ای، اسنادی و مصاحبه ای با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش تاریخی ماهیت این روابط و مواضع را مورد واکاوی قراردهد. یافته های پژوهش با طرح این سوال که «مناسبات شوکت الملک علم با بریتانیایی ها در ولایت قاینات چگونه بود و این مناسبات چه تأثیراتی در این منطقه برجای نهاده است». بر این مبنا استوار است: شوکت الملک در دوران حکمرانیش با بریتانیایی ها مناسبات دوستانه ای برقرار نمود. وی با آگاهی از ضعف قاجارها برای حفظ رهبری و تثبیت موقعیت خویش به اتخاذ این سیاست روی آورد و شرق کشور را پایگاه مطمئنی برای آن ها قرارداد. لکن این امر برای منطقه حاصلی جز ضعف و زوال در امور مختلف خصوصا امور اقتصادی و گسترش نارضایتی ها اجتماعی درپی نداشت.