سیده هانیه مومن

یکی از عبارات قرآنی که با روایات تفسیری متعددی مواجه بوده است، عبارت «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ» می باشد. مطابق با تفسیرِ نخستین مفسر وحی، تدافع مذکور در عبارت شریفه، تدافعی معنوی می باشد؛ به این معنا که خداوند متعال به برکت وجود برخی از عاملین به ارکان دینی، بلا را از سایرین دفع می نماید. پس از پیامبر اکرم (ص)، مشابه این تفسیر، در سخنان امیرالمومنین (ع) نیز مشاهده می شود. اما با روی کار آمدن امویان بر منصب خلافت، روایت پیامبر اکرم (ص) از عبارت شریفه با تحولات متعددی روبرو می گردد.نتایج حاصله حاکی از آنست، که حکومت اموی در هر یک از دوره های آغازین، تثبیت و افول در شکل گیری این روایات نقش داشته اند. به گونه ای که در دوره ی آغازین، شاهد اخبار جعلی و تطبیق مدفوع بر صحابه و ابدال ، در دوران تثبیت حکومت اموی، با تفسیر امام باقر (ع) به تدافع اشتغالی و در دوران افول حاکمیت مذکور، با از بین رفتن فشار و اختناق امویان با تفسیر امام صادق (ع) که مطابق آن، مصادیق مدفوع به، شیعیان و ائمه معصومین علیهم السلام معرفی می شوند، مواجه می باشیم.