امید خادم حسینی

توسعه پایدار از مفاهیم مهمی است که امروزه در مناطق روستایی مورد تأکید است. جهت پیاده سازی این مفهوم، بایستی از ظرفیت های متنوعی استفاده نمود که گردشگری از مهمترین آنها است. در راستای توسعه روستاها با رویکرد گردشگری عوامل مختلفی مؤثر هستند که برای نواحی نیمه خشک از جمله شهرستان آباده این عوامل متفاوت است. این شهرستان دارای جاذبه های گردشگری از نوع طبیعی و تاریخی-فرهنگی است که با توجه به موقعیت استقرار آن در مسیر شیراز، می توان جایگاه بهتری داشته باشد. هدف پژوهش تبیین عوامل مؤثر در توسعه پایدار روستایی با رویکرد گردشگری در نواحی نیمه خشک ایران است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده ها از طریق پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان روستایی و کارشناسان تشکیل داده که بر اساس فرمول کوکران 372 نفر در زمینه ساکنان و 50 نفر در زمینه کارشناسان به عنوان حجم نمونه تعیین شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که از دیدگاه جامعه محلی، 19 عامل در توسعه پایدار روستایی با رویکرد گردشگری با تبیین 860/75 درصد مؤثر هستند. این عوامل در سه عامل کلان شامل برنامه ریزی اقتصادی، زیرساختی و اجتماعی (069/55 درصد)، توسعه خدمات و دانش عمومی(528/14 درصد) و مدیریت، امنیت و آموزش(262/6) دسته بندی می شوند. همچنین از دیدگاه کارشناسان، به ترتیب مهمترین عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید در زمینه توسعه پایدار روستایی با رویکرد گردشگری شامل روحیه قوم گرایی و جمع گرایی در روستاها با وزن نهایی (388/0)؛ کمبود اقامتگاه گردشگری در روستاها با وزن نهایی(427/0)؛ امکان جذب سرمایه گذاری از بخش خصوصی و همچنین افزایش سطح درآمد و اشتغال مردم روستاها به طور مشترک با وزن نهایی(375/0)؛ خشکسالی و کم آبی در سال های اخیر با وزن نهایی(523/0) هستند. بهترین استراتژی برای تحقق توسعه پایدار روستایی گردشگری، استراتژی تنوع تعیین شد که مهمترین آنها شامل جذب سرمایه در حوزه گردشگری و برندسازی آن است.

گردشگری رویکردی است که می تواند مناطق روستایی با اقلیم های مختلف را توسعه دهد. نواحی روستایی نیمه خشک نمونه بارزی از مناطقی محسوب می شوند که منابع توریسمی خاص خود را دارند. بنابراین بررسی وضعیت شاخص های گردشگری این گونه روستاها و همچنین تحلیل موانع و ظرفیت های پیش رو از مهم ترین اقدامات در حوزه شناخت و برنامه ریزی مطلوب است. در این پژوهش این هدف در نواحی روستایی شهرستان آباده مورد تأکید بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده ها از طریق پیمایش است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان روستایی تشکیل داده اند و با توجه به محدودیت های تحقیق، 372 نفر براساس فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه تعیین شد. روایی پرسش نامه از طریق نخبگان تأیید و پایایی نیز با تکمیل 30 پرسش نامه و محاسبه نتایج از طریق ضریب کرونباخ بیشتر از 70/0 تأیید شد. نتیجه نشان داد وضعیت شاخص های گردشگری روستایی در سطح کمتر از 05/0 و با میانگین 199/3 متوسط ارزیابی شده است. بهترین وضعیت مربوط به دو شاخص مهمان نوازی روستاییان(879/3) و هزینه اقامت و بازدید در روستا (847/3) بوده است. همچنین نتیجه آزمون فریدمن نشان داد که مهم ترین چالش ها در حوزه ضعف خدمات و زیرساخت های گردشگری با میانگین 91/9 و عدم حمایت دولت از تولیدات محلی-بومی روستا با میانگین 38/9 و مهم ترین ظرفیت ها شامل جذب سرمایه گذاری از بخش خصوصی با میانگین 60/11 و موقعیت جغرافیایی مناسب روستاها با میانگین 86/10 بوده است. در مجموع تحلیل نتایج بیانگر آن است که رویکرد گردشگری می تواند در توسعه پایدار روستایی مؤثر باشد؛ چراکه ظرفیت ها و توانمندی های گردشگری می تواند به تنوع سازی اقتصاد نواحی روستایی نیمه خشک کمک نماید. برهمین اساس پیشنهاد می شود با توجه به ظرفیت ها و منابع موجود، ضعف ها و چالش ها کاهش داده شود.  

امروزه گردشگری به عنوان یک رویکرد مطلوب در توسعه روستایی نقش مهمی دارد. توسعه این بخش اقتصادی نیازمند شناخت عوامل داخلی و خارجی مؤثر با هدف ایجاد پایداری است. نواحی نیمه خشک ایران شرایط خاص خود را برای توسعه این بخش دارد. پژوهش حاضر با هدف تبیین استراتژی مطلوب مبتنی بر تحلیل عوامل داخلی و خارجی برای توسعه گردشگری پایدار روستایی در نواحی نیمه خشک ایران به صورت موردی شهرستان آباده انجام شده است. این پژوهش از نظر ماهیت در زمره پژوهش های کمّی و از نوع توصیفی–تحلیلی با رویکرد پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کارشناسان اداره های شهرستان آباده بوده است که با روش گلوله برفی حجم نمونه 50 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته شامل عوامل داخلی و خارجی بوده است. تحلیل ها با سه مدل SWOT، AHP و Vokor انجام شده است. نتایج نشان داد که مهم ترین عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید به ترتیب در زمینه توسعه گردشگری پایدار روستایی شامل روحیه قوم گرایی و جمع گرایی در روستاها با وزن نهایی (388/0)، کمبود اقامتگاه گردشگری در روستاها با وزن نهایی (427/0)، امکان جذب سرمایه گذاری از بخش خصوصی با وزن نهایی (375/0)، خشکسالی و کم آبی در سال های اخیر با وزن نهایی (523/0) است. در این مطالعه بهترین استراتژی برای تحقق توسعه گردشگری پایدار روستایی «استراتژی تنوع» تعیین شد که مهم ترین آنها شامل جذب سرمایه در حوزه گردشگری و برندسازی است. همچنین، بر اساس مدل ویکور روستای بیدک و فیروزی در اولویت اجرای استراتژی های مطلوب از نوع تنوع برای توسعه گردشگری شناخته شدند.