رویا سرداری

مقدمه: کلان شهر تبریز علی رغم برخورداری از منابع طبیعی فراوان ، تنوع آب و هوایی ، و جاذبه های طبیعی و فرهنگی فراوان در بخش گردشگری، برای توسعه موفق گردشگری با چالش هایی از جمله در بخش حمل ونقل ، زیرساخت ها، توسعه ظرفیت گردشگری، حراست از میراث فرهنگی و طبیعی ، بازاریابی گردشگری، بازآفرینی صنایع دستی بومی و محلی ، و مدیریت آلاینده های زیست محیطی و... روبه رو است . تحقیق حاضر در پی تبیین جایگاه جاذبه های گردشگری در طرح های توسعه شهری و یافتن ضعف های این طرح ها در توجه کافی به گردشگری که است بتوانند ظرفیت های گردشگری شهری را از قوه به فعل درآورند و میان توسعه شهری و گردشگری پیوند ایجاد کنند و با شناسایی بهتر جاذبه های گردشگری شهرهای با پتانسیل بالای گردشگری و تحلیل معیارهای ارزیابی آن ها و همچنین، عوامل مؤ ثر بر ضعف گردشگری شهری در مطالعات شهری کلان شهر تبریز ، بتوان به جایگاه واقعی و قانونی مناسب مقوله گردشگری شهری در فرایند برنامه ریزی ها و تهیه طرح های توسعه شهری دست یافت . با توجه به دستاوردهای امر گردشگری در ابعاد مختلف و تأ کید بر رویکردهای نوین در طرح های توسعه شهری از جمله باز زنده سازی پتانسیل های گردشگری شهری می توان به رونق این جریان کمک کرد و اثرات مثبتی در رونق اقتصادی کلان شهر تبریز ایجاد کرد، زیرا ایران همواره با وجود آثار تاریخی فاخرش از بهترین مقصدهای توریستی محسوب می شده است که بی شک کلان شهر تبریز از این قاعده مستثنا نخواهد بود. سؤال تحقیق حاضر این است که عوامل مؤ ثر در ضعف گردشگری شهری در طرح های توسعه شهری در کلان شهر تبریز کدام اند؟مواد و روش هابا توجه به هدف پژوهش ، نوع پژوهش کاربردی با روش توصیفی تحلیلی است . به منظور انجام این پژوهش، ابتدا به بررسی محتوایی اسناد مرتبط (طرح های جامع ، تفصیلی و هادی شهری) شهرهای مورد مطالعه پرداخته شد. از نظر محتوا ساختار این طرح ها و نحوه نگاه آن ها به گردشگری مورد تحلیل قرار گرفت و جایگاه گردشگری در این طرح ها مشخص شد. سپس جامعه آماری، روش نمونه گیری (با استفاده از روش نمونه گیری روش گلوله برفی) و حجم نمونه ها مشخص شد. به همین منظور، با توجه به مبانی نظری و پیشینه تحقیق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با تأکید بر رویکردی اکتشافی با 20 نفر از متخصصان و خبرگان صورت گرفت . در مرحله بعدی، بر اساس عوامل شناسایی شده پرسشنامه ای برپایه طیف پنج گانه لیکرت (خیلی کم ، کم ، زیاد، متوسط و خیلی زیاد) طراحی شد. از طریق این پرسشنامه عوامل ضعف گردشگری در طرح های توسعه شهری در جامعه هدف مورد بررسی قرار گرفت . به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ، ابتدا تعدادی پرسشنامه در جامعه آماری توزیع شد و سپس، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ ، پایایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت . ضریب آزمون آلفای کرونباخ (0/811) نشان می دهد نتایج این پژوهش قابل اعتماد خواهد بود. پس از سنجش پایایی ، پرسشنامه بین نمونه ها توزیع و سپس، گردآوری شد. در ادامه به منظور شناسایی میزان اثرگذاری عوامل ضعف گردشگری در طرح های توسعه شهری از تحلیل عاملی اکتشافی برای گروه بندی این عوامل استفاده شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها و بررسی ارتباط میان عوامل و تعیین سهم هر یک از آنان از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است . مدل معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامع برای آزمون روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای مکنون است . در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق از نرم افزارهای SPSS و AMOS استفاده شد.یافته هاتجزیه وتحلیل معادلات ساختاری نشان داد عامل اول یعنی نهادی با نسبت بحرانی 4/894، عامل دوم یعنی ساختاری با نسبت بحرانی 3/742 و عامل سوم یعنی مدیریتی با نسبت بحرانی 5/321 و عامل چهارم یعنی اقتصادی با نسبت بحرانی 3215، و عامل اصلی پنجم یعنی اجتماعی (با نسبت بحرانی 5/252 هر یک با سطح معناداری کمتر از 0/05 رابطه معناداری با ضعف گردشگری در طرح های توسعه شهری شهر تبریز دارند. در نهایت بین این پنج عامل اصلی عامل مدیریتی با وزن برآورد استاندارد 0/915 بیشترین اثرگذاری با متغیرهایش (ناقص بودن دیدگاه مهندسین مشاور طرح هاى توسعه شهرى در خصوص گردشگرى، بی اطلاعی مدیران شهرى از ابعاد اثرگذارى گردشگرى در سطح شهرها، عدم هماهنگی طرح هاى بخشی با عمران ناحیه اى و منطقه اى کم تجربه بودن کادر متخصص در برنامه ریزى شهرى، در سطح تصمیم گیرى کلان کشورى، کمبود کادر متخصص در امور برنامه ریزى شهرى و شهرسازى در کشور) در زمینه ضعف گردشگری داشته است و بعد از آن به ترتیب عامل اجتماعی با وزن برآورد استاندارد 0/899، عامل نهادی با وزن برآورد استاندارد 0/83 و عامل ساختاری با وزن برآورد استاندارد 0/782 و در عامل اقتصادی با وزن برآورد استاندارد 0/769 بیشترین تا کمترین میزان اثرگذاری در ضعف گردشگری طرح های توسعه شهری در تبریز داشته اند. در نتیجه باید در بین پنج عامل اصلی به عامل سوم که عامل مدیریتی در این تحقیق بود بیشتر از سایر عوامل توجه شود تا ضعف های گردشگری پوشش داده شده و بهبود یابد.نتیجه گیریدر نتیجه، باید گفت که مدیریت بر صنعت گردشگری نه تنها مدیریتی غیر تخصصی و ارزش مدار است، بلکه حتی با وجود مدیریتی پرتوان، علمی و اقتصاد مدار هم نمی توان انتظارات زیادی داشت، زیرا مسائلی از جمله وجود شبکه ای از ارتباطات فراقانونی قدرت، بی توجهی مسئولان رده بالا و برنامه ریز کشور، و دست ِآخر، بودجه و امکانات فوق العاده ضعیف و عدم مشارکت مردمی در طرح ها و غیره هر گونه تلاشی را ناکام می گذارند. در این راستا مقاله حاضر با نگاه تازه به طرح های توسعه شهری در پی بازنگری جدید در این طرح ها و ساختار گردشگرمحور آن ها با اضافه کردن سرفصلی به نام گردشگری است.