اعظم علیجانی

در سند نقشه جامع علمی کشور، به ارتقای جایگاه زبان فارسی در مقام زبان علم در بین زبان های بین المللی علمی اشاره شده است. یکی از راه کارهای رسیدن به این هدف کلان، گسترش زبان فارسی ذکر شده است. برای رسیدن به این هدف که می تواند در حوزه سیاستگذاری های مربوط به زبان فارسی مطرح شود، به درک بیشتر از محتوای زبانی نیاز است. از این منظور، کتاب های درسی دانش آموزان که با مفاهیم پایه آموزش می بینند اهمیت زیادی پیدا می کند. توصیف این ویژگی ها می تواند به هنگام تهیه محتوای زبانی مد نظر قرار گیرد. در این پژوهش، پیکره ای از متون درسی کلاس های اول تا ششم ابتدایی به حجمی در حدود 208هزار واژه تهیه شده و برچسب گذاری شده است. این دروس شامل فارسی، علوم، مطالعات اجتماعی و هدیه های آسمانی است. تمام جملات دروس مختلف به تفکیک پایه و درس، در فایل های متنی ساده حروف نگاری شده و پس از هنجارسازی در فرایند پیش پردازش، در چهار سطح آوایی، بن واژه-ای، مقوله دستوری و تجزیه سازه ای نحوی برچسب گذاری شده و بررسی شده است. نتایج حاصل از این می تواند به شناخت بیشتر از محتوای کتاب های درسی کمک کند و در حوزه آموزش و سیاستگذاری در این حوزه مفید باشد.

هدف از مطالعه حاضر، بررسی حرف اضافه «از» در کتاب های درسی است. چندمعنایی حرف اضافه موجب اشکالاتی در دریافت و درک بسیاری از دانش آموزان می شود. در این پژوهش از پیکره متنی کتب درسی فارسی، علوم، هدیه های آسمانی و مطالعات اجتماعی از پایه اول تا ششم ابتدایی بهره گرفته ایم. در تحلیل داده ها از رویکردهای پیش نمونه راش (Rosch) (1975) و چندمعنایی نظام مند تایلر و ایوانز (Tyler & Evans) (2003) در چارچوب معنی شناسی شناختی استفاده شده است. ابتدا جملات شاهد حاوی حرف اضافه «از» از پیکره جداسازی شدند. مجموعه معانی به دست آمده از مطالعه این زیرپیکره عبارتند از: «نوع»، «جزء کل»، «منشأ»، «زمان»، «قیاس»، «به وسیله، به کمک، با»، «درباره»، «جهت»، «حرکت»، «مجاز» و «متمّم». توزیع آماری معانی در کلّ زیرپیکره (دامنه عام) به معنی «جزء کل» تعلق دارد. معانی این حرف اضافه در میان درس ها و پایه های تحصیلی (دامنه خاص) یکسان به دست نیامد. در میان سه پایه اول تا سوم تحصیلی معنی «متمّم» و سه پایه چهارم تا ششم تحصیلی معنی «جزء کل» سرنمون شد. این یافته ها نشان داد که معنای سرنمون دروس فارسی و هدیه های آسمانی «مجاز» و دروس علوم و مطالعات اجتماعی «جزء کل» است.