یوسف قاسمی

بیان در هر فیلمی از جمله گونه مستند، از طریق تصویر صورت می گیرد. گاهی فیلمسازان برای پر کردن خلاء تصاویر، از گفتارمتن استفاده می کنند. مرتضی آوینی از جمله افرادی است که در طول سالهای دفاع مقدس، در بیش از هفتاد قسمت مجموعه فیلم مستند تحت عنوان روایت فتح، با نگارش گفتارمتن شناختی درباره جنگ، و ارائه تحلیل های فلسفی و شاعرانه، سعی در کشاندن مخاطب از ظاهر تصاویر به حقیقت صحنه نبرد دارد. در این پژوهش کیفی که با روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم افزار MAXQDA 2020 انجام شده، پس از انتخاب گفتارمتن پنج قسمت از آن مجموعه با عناوین: شب عاشورایی، پاتک روز چهارم، رضا، شهری در آسمان(قسمت پنجم) و با من سخن بگو دوکوهه(قسمت دوم) و مطالعه آنها، سعی بر استخراج مضامین مرتبط با ادبیات آیینی و فرهنگ عاشورایی در سینمای مرتضی آوینی دارم. نتایج بدست آمده نشان می دهد که در این فیلم ها آوینی سعی دارد، با پرداختن به رزمندگان مرگ آگاه به عنوان قهرمانان اصلی فیلم هایش، حقیقت فرهنگ عاشورایی حاکم بر دفاع مقدس به مخاطبانش نشان دهد.

فیلم های مستند تلویزیونی با موضوع جهاد و شهادت یکی از انواع پیام هایی است که به منظور آگاهی مخاطب در زمینه دفاع مقدس و محور مقاومت از سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می شود. سید مرتضی آوینی یکی از اولین تولیدکنندگان این عرصه است. در دوران حیات او، مجموعه مستند تلویزیونی روایت فتح ، بدون آنکه مخاطبان نامی از او و همکارانش بدانند، در بیش از هفتاد قسمت بر روی آنتن رفت. در این فیلم ها از گفتارمتن به منظور انتقال پیام به مخاطب استفاده می شد. این تحقیق با هدف مورد پژوهش قراردادن منتخبی از این فیلم ها و استخراج روش های اقناعی به کار رفته در گفتارمتن آنها با روش کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون انجام می شود. بدین منظور از طریق نظرسنجی از کارشناسان رسانه ای آشنا با آوینی و آثارش، پنج قسمت با نام های شب عاشورایی، پاتک روز چهارم، رضا، قسمت پنجم از مجموعه شهری در آسمان، و قسمت دوم فیلم با من سخن بگو دوکوهه به عنوان موثرترین آثار برای مطالعه انتخاب شد. سپس از طریق سطرخوانی گفتارمتن، مضمون های پایه مرتبط با موضوع اقناع با استفاده از نرم افزار MAXQDA 2020 مشخص گردید و بعد با تحلیل آنها، مضامین سازمان دهنده و فراگیر موجود در آن حاصل شد. بنا بر یافته های تحقیق، آوینی از طریق ارتباط مستمر با مخاطب در قالب گفتارمتن، به کارگیری نمادها و پویاسازی فضای گفتارمتن، سعی در اقناع مخاطب با استفاده از تکنیک های نگارشی دارد.