پژند سلیمانی کریم آباد

طرحواره فرهنگی یکی از ابزارهای اصلی زبان شناسی فرهنگی است و می توان آن را پایه ای برای تعامل کنش های گفتاری و درک گفتار دانست. طرحواره فرهنگی، مستلزم پیش فرض ها و انتظارات فرهنگی است. تا به امروز در تحلیل ها و مقالات مختلف به این مسئله پرداخته شده که این ملیت است که طرحواره های زبانی و طرحواره های فرهنگی را شکل می دهد، اما تاکنون تأثیر سیاق و لحن در شکل گیری طرحواره های فرهنگی مورد بررسی قرار نگرفته است. در پژوهش حاضر، به شیوه توصیفی-تحلیلی به بررسی طرحواره های فرهنگی و کنش های گفتاری سه شخصیت ایرانی به مثابه مشارکان گفتگو در داستان فارسی شکر است (جمالزاده، 1300) می پردازیم. هر یک از این مشارکان گفتگو از طرحواره متفاوتی استفاده می کند. کاربرد طرحواره های فرهنگی متفاوت، سبب مفهوم سازی های متفاوتی در مشارکان می شود. شخصیتی که در معرض فرهنگ و زبان دوم و یا زبان مذهب قرار نگرفته است، نمی تواند طرحواره فرهنگی و تک مفهوم های سایر مشارکان گفتگو را دریابد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که علاوه بر ملیت، سیاق متفاوت و تماس فرهنگی نیز طرحواره های فرهنگی متفاوت ایجاد می کنند. افزون بر این، طرحواره های فرهنگی زبان دوم بر زبان اول تأثیر می گذارد و آنها را تغییر می دهد.

پژوهش حاضر در چارچوب دیدگاه «دستور انتقالی» به بررسی چندوجه نمایی در فیلم رهایی می پردازد. با توجه به چارچوب مورد نظر که از سوی کوپ و کالانتزیس (2020) مطرح شده است، معنی از طریق صورت های مختلفی ارائه می شود. بر این اساس، در هر اثر هنری، صورت های محدودی برای ارائه معنی وجود دارد. در فیلم، بیشتر این صورت ها، اعم از تصویر، متن، صدا، بدن، شیء، فضا، و گفتار به کار گرفته می شوند. در این پژوهش با هدف تعیین چگونگی انتقال معانی ارائه شده در یک نمونه فیلم، به جمع آوری صورت ها و بررسی نقش های معنایی هریک از آن ها اعم از «ارجاع»، «کنشگری»، «ساخت»، «بافت»، و «هدف» پرداخته شد. با توجه به دیدگاه دستور انتقالی، معنی اصلی ای که در فیلم رهایی توسط صورت های مختلف به بیننده انتقال می یابد، «حضور و غیاب رهایی» است. در این فیلم، بیشترین صورت های کاربردی برای انتقال معنی، «تصویر» و «بدن»، و پس از آن «گفتار» و «شیء» هستند و تنها در یک مورد برای انتقال معنی از «متن» استفاده شده است. افزون بر این، ساخت، ارجاع، کنشگری، و بافت برای هدفی مشخص، یعنی انتقال مفهومِ «به دام افتادن» و به دنبال آن انتقال معنی «رهایی» به کار گرفته شده اند.