روح الله منعم

از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا شکل دادن به هویتی درهم تنیده و تحت عنوان محور مقاومت است. به گونه ای که امروزه شبکه ای از کنشگران انقلابی در عرصه جهانی، متأثر از این آموزه ها و در چارچوب محور مقاومت علیه نظام سلطه فعالیت می کنند. ایران با بهره گیری از رویدادهای منطقه ای به مثابه یک کنشگر عمل کرده و با حمایت محور مقاومت، جایگاه خود را در معادلات امنیتی شامات تقویت کرده است. هدف اصلی این پژوهش مطالعه دلایل حمایت راهبردی ایران از سوریه و محور مقاومت در غرب آسیا است و با توجه به اهمیت بررسی دلایل حمایت ج.ا. ایران از متحدانش در محور مقاومت و منافع ژئوپلیتیکی ناشی از آن این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال اصلی برآمده است که راهبرد ج.ا. ایران در قبال محور مقاومت در شامات قبل از سرنگونی دولت قانونی سوریه چگونه بوده است؟ در پاسخ با الهام گیری از نظریه موازنه تهدید این فرضیه مطرح می شود که دلیل اصلی راهبرد حمایت گرایانه ایران از محور مقاومت و حاکمیت سوریه، درک از تهدیدات مشترک منطقه ای بود و از سوی دیگر، فعال سازی چنین بازیگرانی می توانست بازدارندگی نامتقارن را ایجاد و عمق استراتژیک ج.ا. ایران را افزایش دهد.

روابط روسیه و اسرائیل از سال 2011 سیر صعودی را در پیش گرفت و این دو بازیگر به شرکای راهبردی اقتصادی، سیاسی و امنیتی یکدیگر تبدیل شده اند. با این حال دو موضوع جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022 و جنگ اسرائیل علیه غزه در سال 2023 م منجر به سردی روابط دو طرف شده است. این مقاله در چارچوب مدل پیوستگی جیمز روزنا به بررسی روابط روسیه و اسرائیل در سال های 2024-2011 پرداخته و مهم ترین متغیرهای موثر بر این روابط را در این بازه زمانی به دست آورد. یافته ها نشان می دهد که افرایش روابط روسیه و اسرائیل در این دوره متاثر از متغیر فردی، نقشی و بین المللی بوده است. روابط نزدیک نتانیاهو و پوتین در کنار نقش مسلط رئیس جمهور و نخست وزیر در دو طرف و شرایط محیط بین المللی از جمله همکاری در بحران سوریه این روابط را گسترش داده است. از سوی دیگر بعد از سال 2022 متغیر محیطی جنگ روسیه و اوکراین و حمایت روسیه از فلسطین در جنگ 7 اکتبر 2023 مولفه غالب روابط بوده است. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و همچنین منابع کتابخانه ای و اینترنتی این موضوع را مطالعه می کند.

این مقاله به تاثیر بازتعریف هویت ملی روسیه بر سیاست خارجی این دولت در حوزه دریای سیاه در دوره پس از جنگ سرد متمرکز است. روندهای منطقه ای در حوزه دریای سیاه پس از فروپاشی شوروی گسترش یافته است. در عصر جنگ سرد، شوروی، مجارستان و بلغارستان به عنوان اعضای بلوک شرق و ترکیه به عنوان عضوی از بلوک غرب  دولت های ساحلی دریای سیاه محسوب می شدند، و تفوق شوروی بر این حوزه مانع از گسترش حضور فعال دیگر دولت ها می شد. پس از فروپاشی شوروی، گرجستان و اوکراین به عنوان دولت های ساحلی جدید در حوزه دریای سیاه به استقلال رسیدند و تنزل مسکو از ابرقدرتی که تفوق چالش ناپذیری بر این حوزه داشت به قدرتی منطقه ای زمینه گسترش حضور و نفوذ دیگر بازیگران ساحلی و ناتو و اتحادیه اروپا را در حوزه دریای سیاه فراهم کرده است، در نتیجه روسیه در واکنش به تحولات محیط پیرامونی خود در این عرصه و متاثر از تحولات هویتی به بازتعریف سیاست خارجی خود پرداخته است.

امروزه اکثر نظریه پردازان ژئوپلتیک جهان اعتقاد دارندکه مرزهای سیاسی دچارتغییرکاربرد گردیده و نمی توانند جلوی بسیاری از تهدیدات بگیرند. تروریسم نیز از دیگر سو به جنگی همطراز علیه جامعه جهانی بدل گردیده و امنیتدولت ها را با چالش های بسیاری مواجه می نمایند. به این لحاظ، توجه به عوامل ضدّتروریستی و گزینه های کاهش دهنده تبعات آن مورد توجه سیاستگذاران دولتی و خصوصی قرار می گیرد. بهبود در الگوهای امنیتی شهر به منظورکاهش اثرات و تبعات حملات نظامی، نقش به سزایی در برنامه ریزی های دفاعی دارد و تروریسم نیز به عنوان شکل بالقوه عملیات نامتعارف، سیاست گذاری هایی متناسب با نوع و شکل بروز خود را می طلبد. دامنه در برگیرنده تهدیدهای سایبری بسیار وسیع است. این موضوع را می توان از یک هک کردن ساده تا مباحث مربوط به تروریسم سایبری ارزیابی نمود. تروریسم سایبری هدف قرار دهنده سایت ها و مختل کننده تاسیسات متصل به شبکه های مجازی است که می تواند امنیت ساختارهای حاکمیتی، دولتی و نیز خصوصی را مختل و به شکل مستقیم و غیرمستقیم امنیت شهروندان را بنا به نوع حمله و میزان تخریب با تهدید مواجه سازد. از آنجائی که با ظهور فن آوری های جدید، ایران پس از انقلاب اسلامی با تهدید های نرم افزاری و سخت افزاری بالقوه و بالفعلی رو برو شده است، از این رو در سال های اخیر هدف قرار دادن سایت ها و تاسیسات شبکه ای همچون مراکز انرژی هسته ای و مراکز دولتی نشان دهنده ظهور تهدیدهای سایبری در این عرصه است. این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی و با هدف کاربردی در نظر دارد ضمن بررسی عملکرد تهدیدهای سایبری بر ساختارهای شبکه ای محیط های شهری و تأسیسات حیاتی کشورها، تأثیر اجرای پدافند سایبری بر جلوگیری و کاهش تبعات عملیات هایی از این دست را در ایران بررسی نماید.

مبارزه با تروریسم که شامل اقدام سیاسی و نظامی علیه تروریسم بین الملل است، بیانگر اجماعی هر چند ناموزون برای شکل دهی به عملیات های تلافی جویانه و یا پیش دستانه در غالب مبارزه و مقابله با تروریست ها و پیشگیری از تروریسم است که پس از 11 سپتامبر 2001، ایالات متحده امریکا در آن نقش محوری ایفا نمود. بازخورد این دسته از اقدامات بر ساختارهای ژئوپلیتیک جهانی در دهه اول سال 2000 میلادی تأثیر شگرف گذاشت. تقسیم بندی جرج بوش رئیس جمهور ایالات متحده از تروریسم که در سال 2002 در کنگره طرح گردید، مبنایی برای شکل گیری حملات پیش دستانه و امنیت دسته جمعی در دوره معاصر قرار گرفت. سیاست ها و راهبردهای جهانی در دهه اول هزاره سوم، با تأثیر از عامل تروریسم شکل پذیرفته و سازمان های ملی و منطقه ای تمهیداتی پیرامون مبارزه با تروریسم و یا تحدید کشورهای حامی آن اتخاذ نمودند. به دلیل اینکه دولت ها و سازمان های منطقه ای و بین المللی در تعریف تروریسم وحدت ندارند؛ بنابراین، گروه های تروریستی نیز می توانند دامنه ای از مدافعان مشروع سرزمین و رزمندگان راه آزادی تا گروه های تروریستی بین الملل نام گیرند؛ ازاین رو، تأکید بر آمار و ارقام حملات تروریستی متغیر است. در این مقاله تلاش می شود تا با روش تحلیلی توصیفی و استخراج داده های موجود در برخی از نقشه های سازمان های تحقیقاتی با موضوعیت گونه ها، ریسک ها و تهدیدهای تروریسم، تأثیر کارکرد تروریسم بر تحولات ژئوپلیتیکی مناطق جهان ارزیابی گردد.

پس از انقلاب صنعتی و روند رو به رشد جوامع به سمت صنعتی شدن و نیز افزایش جمعیت، بروز دو جنگ جهانی و نیز تلاش ها برای رفع خرابی های این دو جنگ و پس از آن جنگ سرد و تلاش ابرقدرت ها برای افزایش توانمندی نظامی از طریق تولیدات سلاح های بازدارنده، تاثیرات شگرفی در فرایند بوم شناسی جهانی رخ داده است. این تغییرات محسوس اقلیمی به خصوص در سالهای اخیر باعث شده دولت ها توجه بیشتری بر محیط زیست خود داشته باشند و رژیم های بین المللی خاصی پیرامون جلوگیری از گرم شدن زمین منظور نمایند. رهیافت واقع بینانه بر پدیده های آب و هوایی، موضوعی جدید است که با توجه به تاثیر اقلیم بر سیاست، فصل نوینی از مطالعات دانش ژئوپلیتیک را رقم زده است. از آنجایی که رشد فزاینده فناوری و تاثیر فعل و انفعالات انسانی بر تغییرات آب و هوایی، تاثیر عمده ای بر گرم شدن کره زمین و به تبع آن آب شدن یخ های قطب شمال گذارده است از این رو علاوه بر تغیرات بوم شناسی، تغییر مرزها، زیر آب رفتن خشکی های کشورهای همجوار این منطقه و نیز امکان دسترسی و استخراج منابع عظیم سوخت های فسیلی قطب شمال را فراهم ساخته است. این نوشتار با نگرشی واقع بینانه با بررسی اهمیت تغییرات اقلیمی بر قطب شمال ضمن بررسی تاثیرات این تغییرات به وضعیت کشورهای حاشیه قطب به ویژه استراتژی ایالات متحده و روسیه در این منطقه می پردازد و بیان می کند که قطب شمال در آینده توانایی تغییر در توازن ژئوپلیتیکی این کشورها را خواهد داشت.