علی سلماس نیا

هدف این مقاله، تحلیل میزان اثرگذاری متقابل عوامل داخلی و خارجی توسعه پایدار در مناطق آزاد ایران است. شناسایی مهم ترین عوامل داخلی موثر بر مقرون به صرفه شدن بهبود عوامل خارجی و برعکس مد نظر است. برای این منظور، ارتباطات عوامل داخلی و خارجی توسعه پایدار در مناطق آزاد ایران از طریق تحلیل ساختار همبستگی میان آنها بررسی و تحلیل می شود. داده ها بر اساس پرسشنامه ای از عوامل داخلی و خارجی جمع آوری شدند. سپس از روش تحلیل همبستگی کانونی، روابط میان متغیرهای کانونی با عوامل داخلی و خارجی توسعه پایدار شناسایی و ضرایب همبستگی کانونی، بارهای عاملی، بارهای عاملی متقاطع کانونی و نیز نسبت واریانس تبیین شده عوامل داخلی و خارجی با متغیرهای کانونی تحلیل و تفسیر می شوند. یافته ها همبستگی کانونی بین عوامل داخلی و خارجی را نشان می دهند. سه تابع کانونی از چهار تابع کانونی حاصل معنادار می باشند. به علاوه، مطابق نتایج، هر دو دسته متغیرهای کانونی، همبستگی معناداری با عوامل متناظر دارند. حدود نیمی از مجموع واریانس های عوامل خارجی متغیرهای کانونی با عوامل داخلی تبیین می شود. در نقطه مقابل، بخش قابل توجهی از مجموع واریانس های عوامل داخلی مذکور عوامل خارجی را پوشش می دهند. مطابق تحلیل همبستگی کانونی، عوامل داخلی «رفاه و خدمات» و خارجی «فرهنگ سازی» بیشترین همبستگی را با هر دو دسته متغیرهای کانونی مربوط دارند.

امروزه سازمان ها جهت کسب موفقیت در محیط رقابتی نیاز به حرکت در مسیر اهداف توسعه پایدار دارند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل شاخص های توسعه پایدار مناطق آزاد ایران انجام می شود. بدین منظور شاخص های توسعه پایدار مناطق آزاد از دو بعد داخلی و خارجی و از سه جنبه؛ زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی و از روش دیمتل فازی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند. 8 نفر از خبرگان به پرسشنامه دیمتل به 44 شاخص داخلی و 24 شاخص خارجی پاسخ می دهند که با استفاده از نرم افزار متلب، کدنویسی داده ها انجام می شود و میزان رابطه هر شاخص با شاخص های دیگر و همچنین شدت تاثیرگذاری و تاثیرپذیری شاخص ها در دو بعد داخلی و خارجی بدست می آید. نتایج  نشان می دهد که «تفکیک، جمع آوری، حمل و نقل، بازیافت، دفن زباله و دفع پسماندهای صنعتی»، بیشترین ارتباط را با سایر شاخص های داخلی دارد، در حالیکه «فرهنگ رعایت استاندارد ایمنی و زیست محیطی توسط شرکت های حمل و نقل و شرکت های گردشگری»، بیشترین ارتباط را با سایر شاخص های خارجی دارد. همچنین «تدوین و حمایت از سیاست های توسعه پایدار»، تاثیرگذارترین و «رضایتمندی گردشگران و مشتریان» تاثیرپذیرترین شاخص داخلی است و نیز«آموزش توسعه پایدار جامعه محلی»، تاثیرگذارترین و «مشارکت گردشگران و مشتریان جهت عدم ایجاد آلودگی های زیست محیطی» تاثیرپذیرترین شاخص خارجی است. از مهمترین نتایج این پژوهش می توان به شناسایی روابط بسیار پیچیده شاخص های توسعه پایدار مناطق آزاد، نمایش وضعیت شاخص ها از جهت روابط تاثیرگذاری و تاثیرپذیری و نحوه ارتباط شاخص ها از طریق رسم نمودار پراکندگی و  ارتباطی و علّی اشاره نمود.