جاسم گلابی فر

دسترسی به غذای کافی و سالم در هر زمان و مکانی از حقوق مسلم اولیه انسان ها بوده و بایستی تأمین نیازهای غذایی مردم از مهم ترین هدف های دولت ها به شمار آید. علی رغم اینکه جامعه روستایی تأمین کننده اصلی مواد اولیه غذایی است، اما وضعیت امنیت غذایی در جوامع روستایی نسبت به شهری مطلوب نیست. ازآنجاکه دسترسی به غذا از مهم ترین عوامل امنیت غذایی است، این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر دسترسی خانوارهای روستایی به غذا در دهستان شاوور واقع در شهرستان شوش انجام شد. جامعه آماری تحقیق، کلیه خانوارهای روستایی دهستان شاوور بودند (2624 خانوار). حجم نمونه مورد استفاده در این تحقیق 300 خانوار بود که به روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش مدل سازی حداقل مربعات جزئی استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد دسترسی فیزیکی به غذا در جامعه مورد مطالعه نسبت به دسترسی اقتصادی و تداوم دسترسی در وضعیت نامطلوب تری قرار دارد. همچنین، چهار دسته عوامل فردی- خانوادگی، اجتماعی، فیزیکی-کالبدی و اقتصادی بر سطح دسترسی خانوارهای روستایی به غذا تأثیر دارند که دراین بین، تأثیر عواملی نظیر سطح درآمد خانواده، نوع الگوی مصرف خانواده و سطح تحصیلات سرپرست بیشتر است. تنوع بخشی به منابع درآمدی، اصلاح الگوی مصرف (کمیت و تنوع)، توسعه شبکه بازار و کنترل نوسانات قیمت از جمله راهکارهای بهبود سطح دسترسی خانوارهای روستایی به غذا است.

تغییر اقلیم طی قرن اخیر منجر به تغییرات قابل توجه در زندگی انسان شده، معیشت او را با افزایش هزینه های تولید و ریسک و عدم حتمیت با چالش مواجه کرده است. دراین بین، روستائیان به دلیل وابستگی معیشت آن ها به کشاورزی و درنتیجه اقلیم، آسیب پذیرتر هستند. این پژوهش که نوعی تحقیق پیمایشی است با هدف بررسی آسیب پذیری خانوارهای روستایی استان کرمانشاه نسبت به تغییر اقلیم انجام شد. بدین منظور از نمونه ای شامل 212 خانوار که از بین حدود 134 هزار خانوار روستایی استان کرمانشاه انتخاب شدند، استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بود. برای تعیین میزان آسیب پذیری از شاخص آسیب پذیری معیشت خانوار نسبت به تغییر اقلیم (LVI) استفاده شد. یافته های این تحقیق نشان داد که معیشت خانوارهای روستایی تمامی شهرستان ها به شدت نسبت به تغییرات اقلیم آسیب پذیر است. بیشترین میزان آن در شهرستان جوانرود (448/0) و کمترین آن در شهرستان کنگاور (4/0) بود. از میان مؤلفه های اصلی LVI، نوع استراتژی معیشتی (565/0)، بیشترین حساسیت را به تغییرات اقلیم داشت. پس ازآن به ترتیب شبکه های اجتماعی و ویژگی های اجتماعی - جمعیت شناختی با مقادیر 557/0 و 465/0 در رتبه های بعدی بودند. بر اساس نتایج، بهترین راهکارهای کاهش میزان حساسیت معیشت عبارت اند از: متنوع نمودن منابع درآمدی و کاهش وابستگی معیشت خانوارها به کشاورزی از طریق توسعه فرصت های شغلی غیرکشاورزی، گسترش خدمات حمایتی نظیر بیمه با ارائه مشوق های مختلف نظیر معافیت مالیاتی به بیمه گزاران و افزایش توانمندی خانوارها در تأمین نیازهای اساسی خود با ترویج فرهنگ پس انداز و ارائه بسته های حمایتی به منظور افزایش توان تاب آوری آن ها نسبت به تغییرات اقلیم.

یکی از اقدامات در راستای بهبود مدیریت آب در شرایط تغییر اقلیم توسعه آبیاری های تحت فشار با هدف بهبود بهرووری و راندمان آبیاری است. این طرح ها در مسیر اجرا به مشکلاتی مواجه می شوند که شناسایی و رفع آنها به بهبود عملکرد طرح می انجامد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی راه کارهای بهبود اجرای طرح های آبیاری تحت فشار در استان قزوین انجام شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه کشاورزانی که از سال 1394 تا پایان سال 1397 نسبت به پیاده سازی سیستم آبیاری تحت فشار در مزارع خود اقدام کرده بودند تشکیل دادند (477N=). حجم نمونه بر اساس جدول نمونه گیری کرجسی و مورگان 214 نفر (214n= ) تعیین شد. از روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب برای انتخاب تعداد کشاورز در هر طبقه ( شهرستان ) و از روش نمونه گیری تصادفی ساده برای انتخاب کشاورزان مورد مصاحبه استفاده شد. ابزار اصلی جمع آوری داده ها نیز پرسشنامه بود که جهت اطمینان از اعتبار ابزار اندازه گیری از روایی محتوا یی بر اساس قضاوت متخصصان استفاده شد و پایایی مقیاس اصلی سنجش راهکار هادر پرسشنامه نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد ( 74/0=α). در بررسی اولیه مقدار آماره KMO معادل 829/0 به دست آمد و نتایج آزمون بارتلت نیز در سطح یک درصد معنادار بود که حاکی از مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی بود. نتایج تحقیق نشان داد که راه کارهای اقتصادی – حمایتی بیشترین سهم (16/17 درصد) را در تبیین واریانس کل داشتند. همچنین راهکارهای کاهش پیچیدگی های اداری (43/11 درصد)، راه کارهای آموزشی – ترویجی (94/10 درصد)، راه کارهای نظارتی – نهادی (84/10 درصد) و راه کارهای زیرساختی- اجرایی نیز (77/9 درصد) را در تبیین واریانس کل ادراک کشاورزان نسبت به راهکار های بهبود اجرای طرح های آبیاری تحت فشار داشتند.