دیاکو عباسی

توسعه ی گردشگری پایدار به عنوان یک راهبرد مدیریتی برای مقصدها اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. با این وجود بین مفهوم توسعه گردشگری پایدار و پارادایم اصلی یعنی توسعه ی پایدار به لحاظ نظری و اجرایی گسستگی هایی وجود دارد. هدف اصلی این مقاله بحث و بررسی پیرامون مهمترین چالش های نظری و عملی پیشروی مفهوم پارادایم توسعه ی گردشگری پایدار است. روش شناسی تحقیق مرور محتوایی پیشینه ی تحقیق و نظریات این حوزه است. در این مقاله سناریوهای مختلف توسعه ی پایدار گردشگری و پویایی های توسعه ی مقصدهای گردشگری در طول سه مسیر مجزای اورگانیک، افزایشی و ترغیبی که بر اساس یک پراگماتیسم محیطی در نهایت همگرا می شوند، نیز مورد بحث قرار می گیرد. در کنار مباحث نظری یاد شده یافته های این تحقیق شناسایی مهمترین چالش ها و نقدهای مفهومی و اجرایی است که توسعه ی گردشگری پایدار از دو وجه عرضه و تقاضای گردشگری با آن مواجه است. از وجه عرضه با چالش های چون ماهیت پیچیده ی سیستم گردشگری و وابستگی مقصد به کلان سیستم های خارجی و از وجه تقاضا با چالش های چون ماهیت منحصر به فرد تولید و مصرف تجربه ی گردشگری و اندازه ی واقعی بازار تقاضای گردشگری مواجه است. در پایان نیز برخی از مهمترین پیشنهادات و تکنیکهای اجرایی سناریوهای توسعه گردشگری پایدار برای موقعیت ایران ارائه شده است.

یکی از چالشهای مهم مدیران گردشگری ، درک واقعی از عوامل مسیر موفقیت مقصد گردشگری، است. بنابراین مهم است زمینه ای که توسعه گردشگری در آن رخ می دهد و چگونگی تکامل آن برای دستیابی به موقعیت رقابتی به درستی ارزیابی شود. هدف این مطالعه تعیین اهمیت نسبی مشخصه هایی است که تعیین کننده ی مزیتهای نسبی نه رقابتی در فرایند توسعه و سرمایه گذاری مقصدها است. برای تحلیل از روش تصمیم گیری MCDA به عنوان روشی نوآورانه در زمینه تجارت مقصدهای گردشگری در ترکیب با مدل رقابت مندی مقصد گردشگری (TDC) مزیت های منبع محور برای سه منطقه نمونه گردشگری استفاده شده است. از روش نمونه گیری قضاوتی، شامل 15 کارشناس و متخصص گردشگری آشنا با مناطق نمونه این تحقیق، استفاده شد. بر طبق یافته های تحقیق، معیار " ویژگی های طبیعی، اجتماعی فرهنگی و فیزیکی منطقه" و همچنین معیار "دسترسی به منابع انسانی توانمند و تحصیل کرده و روحیه ی بالای مهمان نوازی و تمایل مردم برای مشارکت در توسعه ی گردشگری" به ترتیب با ارزیابی 41.7 و 27.2 درصد و نرخ ناسازگاری (IR) قابل قبول کمتر از 0.1، از اهمیت نسبی به مراتب بالاتری در سنجش مزیت نسبی مناطق مورد مطالعه، مورد ارزیابی قرار گرفت. منطقه دریاچه مهاباد با 46.6 درصد نسبت به 2 منطقه گردشگری دیگر از اولویت بالاتری برای توسعه گردشگری انتخاب شد. در پایان مدل تصمیم گیری چند معیاره ی در ترکیب با الگوهای رقابتمندی مقصدهای گردشگری به عنوان یک ابزار اثربخش برای ارزیابی توان رقابت مندی و مزیت سنجی مناطق برای توسعه ی گردشگری ارزیابی می شود.

مطالعات در زمینه ی اجرای سیاست گردشگری به ویژه در چارچوب سیاست گذاری عمومی کشورهای در حال توسعه بسیار محدود انجام شده است و اغلب بین تمایل به توسعه گردشگری (سیاست گذاری) و ترجمه ی این تمایل به اقدام اجرایی در بستر واقعی (اجرای سیاست) خلاء اساسی وجود دارد. رسالت اصلی این مطالعه ارائه ی الگویی است که زمینه ساز پرکردن چنین خلاء و اجرای کارای سیاست گردشگری در شرایط ج.ا.ایران باشد. روش تحقیق اکتشافی، پارادایم فلسقی ساخت گرایی اجتماعی، استراتژی تحقیق کیفی نظریه داده بنیان برای توسعه ی نظریه استفاده شُد است. جامعه ی آماری تحقیق کلیه ذینفعان کلیدی مرتبط با توسعه ی گردشگری ج.ا.ایران بنابراین روش نمونه گیری هدفمند و 38 نفر برای مصاحبه ی عمیق رو در رو انتخاب شدند. به عنوان نتایج تحقیق، 6 طبقه اصلی و 31 طبقه فرعی شناسایی وتبیین شد که مبنای ارائه ی مدلی پارادایمی برای اجرای سیاست گردشگری در ج.ا.ایران شد. برخی از مهمترین عوامل موثر بر اجرای سیاست گردشگری در ج.ا.ایران بر اساس نتایج این تحقیق: نهادینه گی گفتمان توسعه ی گردشگری، شرایط آمادگی برای اجرا، انگیزه و تعهد به اجرا، هماهنگی و حمایت بیرونی و درونی، شرایط سیستم اداره ی عمومی کشور، شناسایی شدند. مهمترین سهم این تحقیق ارائه ی الگویی مفهومی برای ارتقاء دانش اجرایی سیاست گذاران گردشگری در مورد الزامات اجرای سیاست گردشگری است.