منصور نیکپور

بخش ساختمان در کشور بیشترین میزان مصرف انرژی را به خود اختصاص داده است. جهت گیری بنا از شاخصه های مهم طراحی اقلیمی در یک بنا است. جهت گیری بهینه ساختمان باید با توجه به زمستان ها و تابستان های خارج از محدوده آسایش شهر مشهد صورت گیرد. بنابراین دانستن اطلاعاتی از موقعیت خورشید، از طریق نمودار مسیر خورشید و جهت باد غالب ضروری به نظر می رسد. مطالعه حاضر در تلاش است تا با جهت گیری بهینه ساختمان در شهر مشهد به حداکثر آسایش حرارتی ساکنان و بهینه سازی مصرف انرژی دست یابد. این کنکاش از لحاظ روش شناسی توصیفی- تحلیلی است. ابزار جمع آوری داده ها، مطالعات کتابخانه ای مختلف مانند مقاله های مربوط به جهت گیری ساختمان ها و اقلیم سرد و خشک و استفاده از نرم افزار Ecotect می باشد. بر اساس نتایج پژوهش، شهر مشهد، در بیش از 55 درصد از موارد ایام سال محدود تنش سرد قرار می گیرد و علاوه بر تابش آفتاب استفاده از تجهیزات گرمایشی کمکی نیز ضرورت دارد. در ماه های شهریور، مهر، فرودین و اردیبهشت بنا تقریبا در محدوده آسایش قرار دارد. در سه ماه خرداد، تیر و مرداد دمای هوا بالای حد آسایش است؛ ماه شهریور حداکثر انرژی معادل 60073BTU را در طول سال دریافت می کند. بهینه ترین جهت گیری ساختمان 180 درجه از مبنای شمال جغرافیایی است، البته با توجه به جهت بادهای سرد زمستانی، جهت های جنوب تا 20 درجه جنوب شرقی را می توان به عنوان جهت مطلوب برای استقرار ساختمان در شهر مشهد دانست که هم از مزیت حداکثر تابش خورشید در زمستان و کاهش جذب تابش در تابستان استفاده کند. همچنین با استفاده مناسب از سایبان ها، می توان شرایط درون بنا را به محدوده آسایش نزدیک کرد.

بافت کهن کرمان را نمی توان بافتی فرسوده در نظر گرفت که در طراحی جامع شهری آن را برچیده دانست و همچنین نمی توان آن را با نیازهای روز شهری نیز مطابق دانست که عملکرد متناسبی از آن انتظار داشت. این موضوع که نحوه حفظ کردن آن از شرایط کنونی به چه صورت مدبرانه ای باید از طرف متخصصان و مدیران شهری انجام گیرد مسأله اساسی تحقیق است. بر این اساس در نگارش پژوهشی حاضر در قسمت روش تحقیق از روش ترکیبی استفاده شده است و مبانی کیفی و اطلاعات کمی در این خصوص مورد بررسی و تحلیل و در نهایت استدلال قرار گرفته اند. در قسمت کمی تحقیق از عملیات میدانی علمی براساس جامعه آماری و تحلیل های موردی باتوجه به نمونه برداری گلوله برفی و دیگر موارد آماری و اطلاعاتی براساس نرم افزار Spss، موارد مصاحبات میدانی و پرسش نامه عملیاتی انجام یافته است. براساس برخورد با موضوعات تاریخی و سرزمینی موجود در پژوهش از رویکرد زمینه گرایی تاریخی نیز بهره گرفته شده است که در خصوص به دست آوردن اطلاعات کمی دقیق، راهکاری بهتر را ایجاد نماید. براساس یافته های تحقیق مؤلفه های معماری را تحت کدهای معماری در ساختار فضایی به صورت فرم معماری همخوان، تناسبات مقیاس انسانی، فرم و ساختار عملکردی بنای معماری، استفاده از مصالح خوانا و بادوام و پرداخت به نمای ساده و دارای هماهنگی با بافت، می توان در فرآیند انطباق پذیری معماری بافت مورد کاربرد قرار داد. موضوعی که بتوان ارزش های بافت را حفظ نمود.

در ایران با توجه به تسلط حرکت سواره بر فضاهای شهری، روزبه روز از میزان مقیاس انسانی و ارزش های اجتماعی فضاهای شهری کاسته شده است. متأسفانه در بسیاری از شهرهای ایران، تلاش هایی در راستای انسان محور بودن فضاهای شهری صورت نمی گیرد که میدان مرکزی شهر بم نیز یکی از این فضاها می باشد، در پژوهش حاضر با توجه به اهمیت حیات جمعی در فضاهای عمومی شهری به عنوان یکی از عناصر اصلی شهر و عرصه همگانی، به شناسایی عوامل مؤثر در ارتقای حیات جمعی در فضاهای عمومی شهری با تأکید بر عامل محصوریت و تحلیل نقش و اهمیت هر یک از عوامل شناسایی شده در انجام و شکوفایی فعالیت های اجتماعی پرداخته شد. تحقیق حاضر به لحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است، با استفاده از روش گروه خبرگان و نمونه گیری در دسترس، 83 نفر موردبررسی قرار گرفتند و مرحله تکمیل پرسش ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه داده شد. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و روش های آماری تحلیل عاملی و مدل سنجش جذابیت استفاده شد. نتایج حاصل از یافته های تحقیق نشان داد که از مجموع 35 معرف مستخرج از ادبیات تحقیق و مشورت با اساتید، 3 عامل اصلی کالبدی-فضایی، فعالیتی-عملکردی و ادراکی-معنایی با 29 معرف شناسایی شدند که با تأکید بر عامل محصوریت و اجتماع پذیری در ارتقای حیات جمعی فضاهای عمومی شهری نقش دارند. همچنین مشخص شد درصورتی که عوامل شناسایی شده در فضاهای عمومی شهری ایجاد یا احیا شوند، در ارتقای فعالیت های اجتماعی و اختیاری نقش مهمی دارند، ولی بر فعالیت های اجباری تأثیری ندارند. سخن آخر اینکه محصوریت فضا اصل بنیادین در طراحی معماری و فضای شهری به حساب می آید و فضا درواقع با محصوریت شروع می شود و رعایت عوامل شناسایی شده در مقاله ی حاضر می تواند فضاهای عمومی شهری را در پیوند با سایر اصول طراحی معماری برای افراد جامعه اجتماع پذیر نماید.

بیان مسئله: آشفتگی فضاهای آموزش معماری در ایران و عدم وجود روندی تقریباً پاسخ ده به نیازهای آموزشی دانشجویان و عدم هدفمندکردن ذهن دانشجو در جهت یادگیری طراحی معماری از مسائل اساسی و ضعف های آموزش معماری ما است؛ متأسفانه در دانشگاه ها، استادان کم تر به موضوع «درک فضا» توجه می کنند و مسئله این است که چگونه می توان بدون درک روشنی از ماهیت فضا، خلق آن را به دانشجو آموزش داد؟ و از طرفی انتقال مفاهیم از حالت قابل دید به فضایی، بسیار ساده تر از انتقال آن از حالت ذهنی، گفتاری یا نوشتاری به فضایی است. هدف پژوهش: شناخت چالش ها و مشکلات آموزش طراحی معماری با تأکید بر ادراک ذهنی دانشجویان هدف اصلی تحقیق حاضر است. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری، تجزیه و تحلیل داده ها در گروه تحقیقات کیفی به شمار می آید. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان و اساتید گروه معماری در دانشگاه های آزاد تهران و کرج است، ابزار گردآوری اطلاعات و داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته است و برای کدگذاری داده ها از نرم افزار ATLAS TI بهره گرفته شد. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده به شناسایی چهل وشش کد محوری، هشتاد و چهار شاخص و هفده مقوله نهایی منجر شد که شامل وضعیت فیزیکی محیط های یادگیری، قدیمی بودن روش ها و شیوه های طراحی در دانشگاه های ایران، میزان آشنایی اساتید معماری با روش های نوین، عدم اجتماع پارادایمی، یک سویه بودن آموزش طراحی معماری، خلق فضایی بصرمحور و ... است؛ لذا می توان گفت که در سیستم آموزشی و پژوهشی گروه معماری دانشگاه های ایران، کم تر به موضوع «ادراک ذهنی» توجه می شود و دانشجویان معماری با بهره گیری از روش های گذشته مانند ابزارهای ساده دستی، کاغذ و ماکت نمی توانند درک از محیط را به طور دقیق پیاده کنند و مخاطب را نسبت به مؤفقیت پروژه شان مجاب کند و درک محیط و مکانیزم آن، واجد نقش کلیدی در بیان محیط به شمار می آید.

رشد شتابان و فزاینده شهرنشینی و در پی آن، افزایش جمعیت شهرها، پیامدهای مختلفی را در زمینه های گوناگون به دنبال داشته است. از جمله مهمترین این پیامدها می توان به افزایش مصرف و تقاضا برای منابع انرژی اشاره نمود. یکی از این مؤلفه های مهم برنامه ریزی و طراحی شهری ، ویژگی های کالبدی ساختمان است که بر میزان مصرف انرژی در این بخش مهم، با سهم 40 درصدی از کل انرژی مصرفی در شهرها، تأثیر می گذارد. مصرف بیش از اندازه مصرف انرژی در بخش مسکونی خصوصاً در مجتمع های مسکونی یکی از مشکلات در مناطق گرم و خشک محسوب می شود. عملکرد تیپولوژی های مختلف مجتمع های مسکونی از حیث مصرف انرژی در اقلیم های مختلف مورد بررسی و تحقیق واقع شده است اما به طور مشخص برای اقلیم گرم و خشک کرمان گونه مناسب مجتمع مسکونی توصیه نشده و همچنین مشخص نیست که کدام تناسبات فرمی و سطح پنجره در هر یک از گونه های مجتمع مسکونی با توجه به اهمیت آنها در کاهش مصرف انرژی و افزایش ساعات آسایش حرارتی مناسب تر می باشد، لذا هدف این تحقیق تعیین ساعات عدم آسایش حرارتی در گونه های مختلف مجتمع مسکونی در کرمان با تناسبات مختلف فرمی و نسبت سطح پنجره به دیوار خالص از طریق شبیه سازی با نرم افزار DESIGN BUILDER می باشد که در ارزیابی نتایج شبیه سازی مجتمع های مسکونی با پلان (L) شکل میزان ساعات آسایش حرارتی بیشتری نسبت به تیپ های دیگر مجتمع مسکونی فراهم می آورد. در مجتمع مسکونی های (L) شکل بهینه ترین حالت از لحاظ مصرف انرژی و آسایش حرارتی ساکنان، مجتمع مسکونی با جهت گیری شمالی- جنوبی، تناسبات فرمی طول به عرض 1به1 و نسبت پنجره به دیوار 60 درصد می باشد. نتایج این تحقیق می تواند مورد استفاده معماران برای تعیین تیپ بهینه و تعیین تناسبات و نسبت سطح پنجره به سطح دیوار در طراحی الگوهای مختلف مجتمع مسکونی منطقه کرمان به منظور افزایش بهره وری انرژی قرار می گیرد.

هدف : هدف از این مطالعه، شناخت چالش های تدوین پایان نامه های کارشناسی ارشد رشته مهندسی معماری و شهرسازی است.  روش پژوهش: روش پژوهش حاضر تحلیلی و پیمایشی بوده که از روش تحلیل داده بنیاد و مصاحبه نیمه ساختاریافته برای پاسخ به سؤال پژوهش استفاده شد. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند 24 نفر از اساتید گروه معماری و شهرسازی دانشگاه های تهران مورد پرسشگری قرار گرفتند، همچنین از روش نمونه گیری نظری که رایج ترین روش در روش تحلیل داده بنیاد است، استفاده شد و نمونه گیری تا رسیدن به اشباع نظری صورت گرفت، جهت کدگذاری و استخراج مقوله ها از نرم افزار ATLAS TI استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش حاضر نشان داد که مهمترین چالش های دانشجویان رشته مهندسی معماری و شهرسازی شرایط و زمینه های بیرونی رشته معماری، محدودیت شغلی و مالی دانشجویان ارشد معماری، کمیت گرایی، محدودیت های مربوط به راهنمایی و مشاوره و ارزشیابی پایان نامه های ارشد، آشتفتگی اولویت های موضوعی و پژوهشی، عدم انطباق زمینه های پژوهشی با شرایط جامعه و واقعیت های بیرونی، ضعف پایه های آموزشی و پژوهشی دانشجویان، ضعف دروس پایه آموزشی و پژوهشی گروه آموزشی معماری، آشتفگی تفکر نظری مورد شناسایی قرار گرفتند. نتیجه گیری: دانشجویان رشته مهندسی معماری در فرآیند تدوین پایان نامه های کارشناسی ارشد به عنوان سند علمی و هویت حرفه ای خود با چالش های انگیزشی و آشفتگی تفکرات نظری و مدرک گرایی و ... مواجه هستند که باعث کاهش کارایی و کیفیت طرح های و پایان نامه های کارشناسی ارشد دانشجویان شده و نمی تواند سند و مدرکی برای تضمین و  معرفی آنها به جامعه شغلی باشد.

به دنبال رواج تولید انبوه پس از انقلاب صنعتی و افزایش جمعیت در شهرها و نیاز به فضاهای مسکونی، انبوه سازی در مسکن مور توجه قرار گرفت. بررسی تأثیر خصوصیات اقلیمی بر مسکن می تواند جهت انتخاب نمونه موردی مناسب از دید طراحی اقلیمی راهگشا باشد. هدف از این پژوهش شناخت گونه های مجتمع های مسکونی و معرفی تیپ غالب و بررسی اقلیمی آن هاست. این پژوهش ترکیبی از روش تحلیلی و مقایسه ای و ابزار گردآوری داده ها، کتابخانه ای و مبتنی بر منابع معتبر همچون سایت  archdailyو ... می باشد. با بررسی 1448مجتمع های مسکونی ساخته شده در سال های 1960 تا 2020و نمونه گیری تصادفی و سیستم کوکران پس از شناسایی ویژگی های مجتمع مسکونی تعداد نمونه ها به 95 رسید و پنج نوع گونه منفرد، نواری، محیطی و مختلط شناسایی شد. نتایج نشانگر تمایل به ساخت مجموعه های منفرد در اکثر اقلیم ها بیش از دیگر گونه ها و همچنین فراوانی این تیپ در مناطق مرطوب دارای بیشترین اختلاف با دیگر نمونه هاست. همچنین فراوانی نسبت محیط به ارتفاع2 به 1و طول به عرض2 به 1 در ابعاد همه اقلیم ها و تیپ ها دیده می شود و دارای بیشترین فراوانی است.اهداف پژوهش:تعیین تیپولوژی های مختلف مجتمع مسکونی.تعیین تناسبات ابعاد ساختمان برای تیپولوژی های مختلف مجتمع های مسکونی در انواع اقلیم ها.سؤالات پژوهش:انواع تیپولوژی های مختلف مجتمع مسکونی کدامند؟تناسبات ابعاد ساختمان تیپولوژی های مختلف مجتمع های مسکونی به چه صورت هستند؟

منظر شهرها مانند پوسته ظاهری و بیرونی هر زیستگاه، نگاه هر ناظر و رهگذر را به خود جلب می کند و اولین چیزی است که شهروند درون فضای شهر با آن ارتباط برقرار می کند. باغ شهر بم به عنوان اولین باغ شهر، ثبت میراث جهانی گردیده است؛ اما منظر شهری آن به دلیل سرعت بازسازی شهر پس از زلزله و عدم توجه به ترجیحات ذهنی شهروندان در این فرآیند، در ادراک شهروندان تصویری جذاب ایجاد نمی کند. لذا پرداختن به موضوع زیبایی شناسی منظر شهری باغ شهر بم، ضروری به نظر می رسد. هدف از پژوهش بازشناخت مؤلفه های زیبایی شناسی منظر شهری در نظریات صاحب نظران و همچنین مقایسه ترجیحات شهروندان در این زمینه در باغ شهر بم می باشد. با توجه به هدف پژوهش، از روش کیفی برای گردآوری و تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده ها استفاده شده است. ابتدا، با بررسی و مطالعه نظرات مطرح شده در ارتباط با زیبایی شناسی مناظر شهری به شناسایی و دسته بندی مؤلفه های زیبایی شناسی مناظر شهری بخش پرداخته شد؛ در گام بعدی به ارزیابی ترجیحات شهروندان باغ شهر بم بر مبنای رویکرد استقرایی و به روش مصاحبه نیمه ساختاریافته پرداخته شد؛ نتایج نشان می دهد مؤلفه های زیبایی شناسی از دیدگاه صاحب نظران در قالب دو مؤلفه ی اصلی عینی و ذهنی دسته بندی می شوند و مؤلفه های زیبایی شناسی منظر شهری از نگاه شهروندان در چهار دسته 1- تأکید بر عناصر فیزیکی و کالبدی،2. تأکید بر معنا، 3.تأکید بر عناصر طبیعی و 4. بیان احساسات و حالات درونی قرارگرفته اند ؛ درنهایت مقایسه تطبیقی دو مرحله نشان داد که موارد تبیین شده از مبانی نظری با موارد مطرح شده توسط شهروندان، قابل تطبیق است