محمدامین خدابنده

باورها، پیوسته زندگی بشر را متاثر از خودش نموده و در نحوه وقوع رخدادها نقش غیر قابل انکاری داشته است. در این راستا انگاره تفأل و تطیّر از جمله باورهای نیرومند انسان در طول تاریخ بوده است که بیانگر گرایش انسان به پیش بینی آینده بود. تفأل و تطیّر از جمله باورهایی است که نقش مهمی در شکل گیری رویدادهای تاریخی در دوران خلافت عباسی داشته است. باورهای مذکور به حدی بر رخدادهای این برهه تاریخی تأثیرگذار بوده است که بدون توجه بدان هرگونه فهمی از تحولات تاریخی این دوران، ناکافی و نارسا خواهد بود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که تفأل و تطیّر چه نقشی در شکل گیری رویدادهای تاریخی عصر اول و دوم عباسی داشته است؟دریافته است که تفأل با فراهم نمودن یک نیروی خیالی پشتیبان باعث اطمینان خاطر، زایل شدن ترس، تردید و در نتیجه کامیابی و نیل به مقصود می گردید. همچنین تطیّر با ایجاد آشفتگی خاطر، احساس ضعف و ناامیدی موجبات ناکامی، ایجاد خلل در کارها، معطّل ماندن امور و تقویت تقدیرگرایی را فراهم آورده است. در ابعاد سیاسی نیز هر دو باور در راستای کسب مشروعیت و القاء برخورداری از پشتوانه های الهی-معنوی، مورد بهره برداری بوده است.

یکی از برنامه های اصلی اصلاحات اجتماعی حکومت پهلوی اول، تجدد جامعه زنان ایران بود. برای تحقق این مهم حکومت پهلوی در تلاش بود تا طیف وسیعی از زنان را به ویژه در دو مقوله پوشش و مدگرایی تشویق و ملزم به قرارگرفتن در مسیری کند که نتیجه آن تبدیل شدن به زن متجدد بود. در تحقق این مهم، نشریات دوره پهلوی اول به مثابه مهم ترین رسانه در دسترس جامعه نقش مهمی ایفا کردند. ایفای چنین نقشی از سوی نشریات عصر پهلوی اول به خصوص در سال های1310تا 1320 پیامدهایی به همراه داشت. بر این اساس این پژوهش درصدد است تا با رویکرد تاریخی و استفاده از نشریات و اسناد آرشیوی به طرح و پاسخ گوییِ این پرسش بپردازد که نقش و عملکرد نشریات در سیاست متجددانه زنان حکومت در سال های 1310تا 1320 با تأکید بر مقوله پوشش و مد چه بود و چه پیامدهایی را به همراه داشت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که نشریات ایران دوره پهلوی اول به خصوص طی سال های 1310 تا 1320، در چهارچوب نقشی که نشریات در نظام های سیاسی با الگوی حکمرانی مطلقه ایفا می کنند، ایفاگر نقش ترویجی و تبلیغی برای پیشبرد اهداف و برنامه های تجدد حکومت پهلوی در امور زنان شدند؛ این عملکرد و نقش بیشتر متمرکز بر تغییر وضعیت پوشش سنتی زنان بود که از یک سو با انتقاد از پوشش سنتی قدیم و از سوی دیگر با تبلیغ پوشاک و کالاهای زینتی جدید در روزنامه ها صورت می گرفت. پیامد چنین عملکردی را می توان در رواج پدیده مصرف گرایی زنان مشاهده کرد. نشانه های رواج پدیده مصرف گرایی را می توان در افزایش میزان واردات کالاهای مصرفی زنان در زمینه پوشاک، لوازم آرایشی و زینتی چون پارچه و لباس های دوخته شده، کلاه، عطر، ادکلن و ساعت مشاهده کرد که احصائیه تجارتی ایران در سال های 1310 تا 1319 حاکی از افزایش میران واردات این کالاهاست. افزایش واردات این کالاها نیز خود حاکی از افزایش میران مصرف و رواج مصرف گرایی در میان جامعه زنان ایران در سال های مورد بحث است.

پس از صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، تسریع در فراهم آوردن مقدمات تشکیل مجلس اول شورای ملی به یکی ازمهم-ترین دغدغه های مشروطه خواهان تبدیل شد. تحقق این مهم در نخستین گام، مستلزم تشکیل شورای عالی دربار و تدوین نظام نامه انتخاباتی و پس از آن برگزاری انتخابات،بر اساس مفاد مندرج در آن بود.برگزاری این انتخابات اما در روند خود با چالش هائی مواجه گردید. بر این اساس پژوهش پیش رو در صدد است تا با استفاده ازروش تحقیق تاریخی و با استناد به منابع تاریخی، از جمله، نشریات عصر مشروطه به طرح و پاسخ گوئی به این پرسش بپردازد که برگزاری انتخابات نخستین مجلس شورای ملی با چه چالش هایی مواجه شد؟ یافته های تحقیق نشان می دهدکهپس از تأسیس شورای عالی دربارو اهتمام اعضای آن به نگارش نظام نامه انتخاباتی و فراهم آوردن مقدمات تشکیل مجلس اول شورای ملی، روند برگزاری انتخابات، به عنوان نخستین تجربه سیاسی جامعه ایرانی در این زمینه با چالش هایی مانند مخالفت و کارشکنی های در تدوین و توشیح نظام نامه انتخابات، تطابق نداشتن برخی از مفاد مندرج در این نظام نامه با واقعیت های سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه ایران، کارشکنی های حکومت استبدادی و جریان های طرفدار آن و عملکرد ناکارآمد نهادهای ناظر بر برگزاری صحیح روند انتخابات مواجه گردید.