فاطمه فلاح حیدری

پیشینه و هدف: این پژوهش با تمرکز ویژه بر همگرایی مفاهیم شهر هوشمند و تاب آوری شهری، به دنبال ارائه چارچوبی یکپارچه برای توسعه ی شهری است. در حالی که پژوهش های پیشین اغلب به بررسی جداگانه ی این مفاهیم پرداخته اند، این مطالعه از طریق به کارگیری روش آینده نگاری و برنامه ریزی سناریو، به تحلیل آینده های محتمل شهر رشت می پردازد.  این رویکرد امکان شناسایی عدم قطعیت های کلیدی و تدوین سناریوهای مبتنی بر آن ها را فراهم می سازد و در تلاش است تا به ارتقای دانش موجود در زمینه ی برنامه ریزی شهری هوشمند و تاب آور کمک نماید. شهر رشت با توجه به رشد جمعیت و زیرساخت های فرسوده آن، در برابر مخاطرات طبیعی و انسانی بسیار آسیب پذیر است؛ ازاین رو تقویت تاب آوری این شهر از مسیر توسعه زیرساخت های هوشمند، امری حیاتی برای پایداری آینده ی شهری آن به شمار می رود. روش شناسی: این پژوهش با بهره گیری از رویکرد برنامه ریزی مبتنی بر سناریو، به توسعه مفهوم «شهر هوشمند تاب آور» در رشت می پردازد که دو پرسش اصلی را دنبال می کند: پیشران های موثر در گذار رشت به یک شهر هوشمند تاب آور کدامند؟ و سناریوهای ممکن در آینده این گذار کدام اند؟ روش پژوهش، تحلیلی-اکتشافی است که با بررسی مفهومی تاب آوری در بستر شهر هوشمند آغاز می شود و مبنای نظری لازم برای شناسایی پیشران ها را فراهم می آورد. نیروهای محرک با استفاده از نرم افزار MicMac شناسایی و دسته بندی شدند. همچنین، برنامه ریزی سناریو با تکیه بر مدل شبکه کسب وکار جهانی به کار گرفته شد. در مراحل بعدی، روش دلفی در دو دور با مشارکت ۲۵ متخصص شهری برای جمع آوری نظرات و تعیین عدم قطعیت های کلیدی استفاده شد. تحلیل محتوای کیفی نیز با نرم افزار Maxqda  انجام گرفت. یافته ها و بحث: یافته ها به اهمیت توجه هم زمان به هوشمندی و تاب آوری در فرآیند توسعه شهری اشاره دارند. شهر هوشمند با تکیه بر نوآوری های فناورانه در پی حل مسائل شهری است، درحالی که شهر تاب آور بر توانایی سازگاری با تغییرات و مقابله با شوک ها تمرکز دارد. درک سناریوهای ممکن برای یک شهر هوشمند تاب آور، به برنامه ریزان شهری کمک می کند تا سیاست ها و راهبردهای مؤثر تری طراحی کنند. چهار سناریوی آینده نگر برای رشت، مبتنی بر دو عدم قطعیت کلیدی شامل حکمروایی فناوری و توسعه پایدار شهری ترسیم شدند. سناریوی طلایی، وضعیت ایده آل و مطلوبی را نشان می دهد که در آن هر دو عدم قطعیت به درستی مدیریت شده اند. در مقابل سناریوی «عصر تاریک»، بدترین وضعیت را توصیف می کند که در آن ضعف حکمروایی و ناپایداری منجر به افول شهری می شود. این پژوهش تأکید می کند که برنامه ریزی آینده رشت باید در جهت پرهیز از سناریوهای منفی و تقویت حکمروایی فناورانه و پایداری صورت گیرد. در این مسیر، حکمرانی مؤثر و مشارکت ذی نفعان، نقش کلیدی ایفا می کنند. نتیجه گیری: این مطالعه نقش اساسی تلفیق رویکردهای شهر هوشمند با راهبردهای تاب آوری را در دستیابی به توسعه پایدار شهری در رشت برجسته می سازد. نتایج حاکی از آن است که آینده شهر به شدت تحت تأثیر دو عدم قطعیت مهم، یعنی حکمروایی فناوری و توسعه پایدار شهری قرار دارد. با بهره گیری هوشمندانه از فناوری های نو و در عین حال تقویت برنامه ریزی تاب آور شهری، رشت می تواند توان تطابق با چالش ها و کاهش مخاطرات احتمالی را افزایش دهد. سناریوهای ارائه شده، مسیرهای راهبردی برای سیاست گذاران ترسیم می کند و بر لزوم حکمروایی پیش نگر، همکاری بین ذی نفعان و نوآوری فناورانه تأکید دارد. در نهایت، تحقق «سناریوی طلایی» نیازمند سرمایه گذاری راهبردی در زیرساخت های دیجیتال، ارتقای پایداری و سیاست گذاری شهری فراگیر است؛ تا آینده ای هوشمند، تاب آور و شکوفا برای رشت رقم بخورد.

مداخله دربافتهای فرسوده اساسا امری اجتماعی است و رکن اصلی آن مشارکت خانوارهای ساکن در محدوده های هدف ساماندهی است.تجربه تهیه،اجرا و ارزیابی طرح های ساماندهی بافت های فرسوده آشکارا نشان داده؛بدون توافق و هم پیوندی ساکنان و متولیان امر بهسازی ونوسازی تضمینی برای تحقق اهداف وجود نخواهد داشت.لذاجلب مشارکت ساکنان ازپیش شرط های حیاتی طرح ریزی در بافت های فرسوده است.در این راستا برنامه ریزی بمنظور تقویت حس مشارکت جویی درساکنان وتحقق زمینه های مشارکت پذیری مردم نیازمند آگاهی از نگرش خانوارهاست و پژوهش حاضر نیز به همین منظور صورت گرفته است.روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده وجمع آوری داده ها از طریق پرسشگری ومصاحبه صورت گرفت , یافته های تحقیق نشان می دهد درمورد تصمیم به مشارکت ساکنان عواملی نظیر تجارب موفق وناموفق نوسازی،توافق متولیان با اهالی،رضایتمندی سکونتی،تصمیم همسایگان به همکاری و سطح آگاهی اهالی نسبت به جنبه های متفاوت مشارکتی عوامل علی موثر برمشارکت مردم در فرایندبهسازی ونوسازی و بازسازی بافت های فرسوده بشمار می آیند این مقاله درپایان به پیشنهاداتی برای افزایش سطح انگیزه های مشارکتی دربافت های فرسوده ارائه می کند.