پری علوی

در دهه های اخیر، مسئله بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری به عنوان اصلی ترین دغدغه برنامه ریزان و مدیران شهری مورد توجه محافل علمی و دانشگاهی قرار گرفته است. ازاین رو در پژوهش حاضر سعی گردیده است که ضمن شناسایی معیارهای مؤثر در مداخله بافت های ناکارآمد و راهکارهایی برای ارتقای کیفیت محیطی محله بیسیم شهر زنجان به عنوان مورد مطالعاتی بر پایه ترجیحات ساکنین ارائه گردد. این پژوهش که باهدف ارتقای کیفیت محیطی در بافت های ناکارآمد تهیه شده است، ازنظر ماهیت کاربردی و ازنظر روش انجام تحقیق ترکیبی است. در بخش اول پژوهش (کیفی)؛ داده های پژوهش بامطالعه مبانی نظری و ادبیات پژوهش، معیارها و شاخص های مؤثر بر ارتقای کیفیت محیطی در بافت های ناکارآمد شناسایی شدند. در بخش دوم پژوهش (کمی)؛ 376 پرسشنامه میان ساکنین محله بیسیم توزیع و پس از تکمیل در نرم افزار SPSS و با استفاده از آزمون T تک نمونه ای و مدل تحلیل عاملی تأییدی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان می دهد محله بیسیم در وضعیت نامناسبی از کیفیت محیطی قرار دارد که بهبود آن مستلزم توجه هم زمان به همه عوامل دخیل در کیفیت محیط بوده و نیازمند یک برنامه ریزی جامع و رسیدگی اساسی است. در رابطه با اولویت بندی معیارها نیز، معیار «اقتصادی» با میزان بار عاملی 621/0 در رتبه نخست اولویت و معیارهای «عملکردی» و «مدیریتی» با میزان بار عاملی 592/0 در رتبه بعدی قرار دارند. در خصوص زیرمعیارها نیز مؤلفه های «اشتغال ساکنین و درآمد خانوار» و «دسترسی و ارتباط فضایی» و «سازمان فضایی و نفوذپذیری» به ترتیب در رده های نخست تا سوم ترجیحات ساکنین به منظور ارتقای کیفیت محله بیسیم قرارگرفته اند.

مقدمه: در دهه های اخیر همگام با توسعه بی رویه شهرنشینی و افول وجوه کیفی محیط های سکونتی چاره جویی برای یافتن راه حل مؤثر در جهت ارتقای کیفیت محیطی، به یکی از مهم ترین دغدغه های مدیران و برنامه ریزان شهری تبدیل شده است.هدف: ارتقای کیفیت محیطی در محلات دارای اسکان نامتعارف و شناسایی عوامل مؤثر در افزایش رضایتمندی ساکنین.روش شناسی تحقیق: پژوهش حاضر ازنظر ماهیت کاربردی و ازلحاظ روش انجام توصیفی- تحلیلی است. حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده، به تعداد 376 نفر تعیین شده است. داده های حاصل از پرسشنامه ها با استفاده از مدل تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چند متغیره خطی مورد ارزیابی قرار گرفتند. پس از استخراج معیارها  برای سنجش کیفیت محیطی محله و میزان رضایت شهروندان از آزمون T تک نمونه ای استفاده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش: محله پرتراکم بی سیم در شمال شرقی شهر زنجان با مساحت تقریبی 82 هکتار از محلات بدون هسته روستایی است که محله هدف تحقیق می باشد.یافته ها: انجام آزمون رگرسیون بر روی عوامل کالبدی، اجتماعی، عملکردی، ادراکی و مدیریتی نشان می دهد که بین مؤلفه های اصلی (متغیرهای مستقل) و کیفیت محله (متغیر وابسته) ارتباط خطی برقرار است. همچنین با توجه به بالابودن بار عاملی مؤلفه کالبدی، متغیرهای این عامل همبستگی بیشتری باکیفیت محیطی محله بی سیم دارند و وجود رابطه معنادار بین عوامل کیفیت محیطی و رضایت ساکنین مورد تایید است. درنهایت بعد از مؤلفه سازمان فضایی و نفوذپذیری که در رتبه نخست ترجیحات ساکنین برای ارتقای کیفی محله قرار دارد؛ متغیرهای عامل مدیریتی اعم از: کنترل و نظارت، مدیریت و نگهداری، تأمین آسایش بصری و محیطی در اولویت های بعدی قرار دارند. در میان عوامل ادراکی، اجتماعی و عملکردی نیز به ترتیب مؤلفه های ایمنی و امنیت، تعاملات اجتماعی و سازگاری و تجانس و قابلیت دسترسی نسبت به سایر مؤلفه ها مورد تأکید ساکنین قرار گرفته است.  نتایج: نتایج بررسی عوامل مؤثر در شاخص کیفیت محیطی نشان می دهد که بهبود وضعیت کیفیت محله بی سیم مستلزم توجه هم زمان به همه عوامل دخیل در کیفیت محیط است و کیفیت زندگی نیز درگرو توزیع عادلانه خدمات و تسهیلات شهری و افزایش رضایت آنان از زندگی است.

تحقیق حاضر باهدف ارزیابی اثرات پروژه احیای کارخانه کبریت سازی زنجان در ارتقای کیفی محله به سنجش ادراکات و انتظارات ساکنین محله از ابعاد و عوامل توسعه و تحرک محلی می پردازد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و به روش ارزیابی با مدل تحلیل شکاف تهیه شده است. جمع آوری داده ها از طریق کتابخانه ای و پیمایشی و با ابزار پرسشنامه و تحلیل آن ها با استفاده از آزمون های آماری ANOVA وT انجام پذیرفته است. امتیاز بالای انتظار ساکنین از ابعاد توسعه و تحرک (23/4) و امتیاز پایین ادراک آنان (26/3) نشان دهنده وجود تفاوت بین ادراکات و انتظارات ساکنین بعد از اجرای پروژه است که با شکاف معنادار (97/0-) مؤید فرضیه دوم تحقیق است. همچنین یافته های حاصل از تحقیق حاکی از وجود تفاوت معنا دار بین انتظار و ادراک پاسخ دهندگان برحسب سابقه سکونت آن هاست اما در رابطه با جنسیت علیرغم وجود شکاف بین نظرات، تفاوت معنا داری ازنظر ادراک و انتظار بین مرد و زن یافت نشد.

چکیده یکی از معضلات شهرهای معاصر، وجود بافت های ناکارآمد شهری است که اغلب موجب ناپایداری در ابعاد مختلف شده و محلات شهری را با چالش های جدی مواجه کرده است. با عنایت به ضرورت احیای این نوع فضاها، هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل مؤثر در ارتقای کیفی فضاهای ناکارآمد شهری از دیدگاه ساکنان محلات مستقر در این نوع بافت هاست. در این پژوهش کاربردی، که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده است، وضعیت عوامل پنج گانه «کالبدی»، «اجتماعی»، «عملکردی»، «اقتصادی» و «مدیریتی» با نظرسنجی از ساکنان محله و انجام آزمون T تک نمونه ای ارزیابی و سپس با استفاده از آزمون تحلیل عاملی اولویت بندی شده است. جامعه آماری پژوهش را، ساکنان محله بیسیم زنجان و نمونه آماری را ساکنان 20 سال به بالای این محله تشکیل می دهد. نتایج بررسی ها حکایت از سطح پایین کیفیت محیطی و نارضایتی ساکنان از وضعیت نامناسب محله بیسیم دارد که بهبود این وضعیت مستلزم توجه به ترجیحات ساکنان و تصورات ذهنی آنهاست. ارزیابی ها نیز نشان دهنده آن است که عامل «اقتصادی» با وزن 621/0 در رتبه نخست اولویت، عوامل «عملکردی» و «کالبدی» با وزن 592/0 در رتبه دوم و عوامل «مدیریتی» و «اجتماعی» نیز با وزن 583/0 و 507/0 به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارد. درخصوص متغیرها نیز «قیمت مسکن»، «حضورپذیری فضاها»، «تعمیر و نگهداری ساختمان ها»، «سازمان فضایی و نفوذپذیری» و «دسترسی و ارتباطات فضایی» به ترتیب بیشترین تأثیر را در ارتقای کیفیت محیطی این محله دارد.

امروزه، یکی از معضلاتی که شهرهای معاصر با آن مواجه اند، وجود فضاهای گمشده و رها مانده در مناطق شهری است که اغلب موجب ناپایداری در ابعاد مختلف شده و محلات شهری را با چالش های جدی مواجه ساخته است. با عنایت به ضرورت احیای این نوع فضاها و تبدیل آن ها به فضایی متناسب با نیازهای امروز جامعه، تحقیق حاضر باهدف ارتقای کیفیت محیطی در محلات، در پی یافتن معیارهای کیفی مؤثر در احیای فضاهای گمشده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جامعه آماری آن را ساکنین بالای 20 سال محله «بیسیم» زنجان تشکیل می دهد. در ابتدای تحقیق ضمن شناسایی عوامل مؤثر در کیفیت محیطی محله، پنج عامل «کالبدی»، «اجتماعی»، «عملکردی»، «ادراکی» و «مدیریتی» به عنوان عوامل اصلی تحقیق انتخاب و پس از ارزیابی وضعیت این عوامل در محله بیسیم و سنجش میزان رضایت ساکنین از کیفیت محیطی محله، درنهایت مؤلفه های تأثیرگذار در ارتقای کیفی فضاهای گمشده از دید ساکنین اولویت بندی شده است. استخراج عوامل اصلی این تحقیق با استفاده از آزمون تحلیل عاملی و رگرسیون خطی و ارزیابی های عوامل از طریق آزمون T تک نمونه ای انجام پذیرفته است. یافته ها نشان می دهد با عنایت به نارضایتی ساکنین از کیفیت محله و تعدد فضاهای گمشده در این محله مؤلفه های «سازمان فضایی و نفوذپذیری» و «کنترل و نظارت»، «مدیریت و نگهداری» و همچنین «تأمین آسایش بصری و محیطی» ازجمله مؤلفه هایی است که در رده های نخست ترجیحات ساکنین به منظور ارتقای کیفیت محله بیسیم قرار دارد. در میان عوامل اجتماعی و عملکردی نیز به ترتیب مؤلفه های «تعاملات اجتماعی»، «سازگاری و تجانس» و «قابلیت دسترسی» نسبت به سایر مؤلفه ها در اولویت قرارگرفته است.