سید محمد امین آبادی

تعارض و بحران وجود دارد و بر اساس این که نظام بین الملل از چه ساختاری برخوردار باشد؛ ماهیت بحران ها، پیامدهای آنها ، نحوه مدیریت و نیز الگوی رفتاری بازیگران منطقه ای و بین المللی متفاوت خواهد بود. پرسش اصلی این است که نقش سلبی و ایجابی ساختار دوقطبی چگونه در تشدید بحران سوریه موثر بوده است؟ فرضیه اصلی این است که فقدان محدودیت های سیستمیک نظام دوقطبی دوران جنگ سرد که تعارضات هویتی، ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک را در منطقه خاورمیانه محدود کرده بود و حلول این ساختار دو قطبی در سطح منطقه ای از طریق بازی با حاصل جمع جبری صفر بین دو  قطب منطقه ای شامل ایران و عربستان همراه با متحدین منطقه ای و بازوان نیابتی خود در سوی دیگر از دو منظر سلبی و ایجابی موجب تشدید بحران سوریه شد. در این مقاله چگونگی تعینات ساختاری به صورت سلبی و ایجابی در دو سطح سیستمیک و منطقه ای که بحران سوریه را به شدت متأثر نمود، تبیین می شود. 

هویت را می توان حلقه اتصال نظریه سازه انگاری با مطالعات نظری مرتبط با بحران های بین المللی دانست. هویت ها پایه و اساس منافع و نقش ها می باشند و بازیگران بر اساس هویتی که برای خود متصور هستند دوست و دشمن خود را مشخص می کنند. لذا هدف مقاله پیش رو پاسخ به این پرسش است که «هویت» چه نقشی در «بحران های بین المللی» ایفا می کند؟ در پاسخ به این پرسش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی این فرضیه آزمون می شود که  اگر بازیگرانی با هویت های متعارض، درگیر یک بحران شوند؛ آن بحران تشدید شده و به احتمال زیاد منجر به شیوه های خشن مدیریت بحران خواهد شد. بهترین نمونه این فرضیه نیز بحران سوریه است. شروع بحران سوریه به شدت متاثر از بحران هویت در داخل دولت سوریه بود؛ به همین دلیل دو تعارض هویتی (نوسلفی- علوی) و (کردی- عربی) در بحران برجسته شد و در ادامه نیز دو محور انقلابی و محافظه کار به رهبری ایران و عربستان و همچنین بازیگر سوم یعنی اردوغان با تمایلات عثمانیگری خود وارد بحران شده و تمام توان خود و نیروهای نیابتی و متحدین خود را برای حذف «دگرهای» هویتی خود بکار گرفتند. 

در ایجاد، گسترش و تشدید بحران های بین المللی متغیرهای متعددی نقش آفرینی می کنند؛ در این میان متغیر  ژئوپلیتیک وزن ویژه ای دارد. هدف این مقاله نیز بررسی رابطه بین این دو متغیر با استفاده از روش توصیفی –تحلیلی است. هرچه موقعیت ژئوپلیتیک کشور بحران زده از حیث دارا بودن منابع طبیعی و حضور در یک منطقه استراتژیک حائز اهمیت برای قدرت های بزرگ، برجسته تر باشد؛ بحران بوجودآمده استعداد بیشتری برای تبدیل شدن به یک بحران بین المللی را خواهد داشت. این فرضیه در مورد بحران سوریه به آزمون گذاشته می شود. مدعای پژوهش پیش رو درباره بحران سوریه این است که موقعیت برجسته ژئوپلیتیکی(منابع مادی، ارزشی و استراتژیک) سوریه یکی از عوامل اصلی تشدید بحران این کشور در طول 10 سال گذشته بوده است. به عبارت دیگر اگر سوریه موقعیت فعلی ژئوپلیتیکی(حضور در مرکز خاورمیانه، همسایگی با اسرائیل و دریای مدیترانه، حضور در مرکز رقابت های منطقه ای بین جریان محافظه کار و انقلابی منطقه و منابع نفتی و گازی) را نداشت؛ بحران در این کشور تشدید نمی شد.

با وجود این که بحران های بین المللی یکی از سرفصل های اصلی مطالعاتی رشته روابط بین الملل است؛ اما به نظر می رسد که تبیین آن در دیسیپلین روابط بین المل دچار چالش جدی و اساسی می باشد. بنیان این چالش نیز به نسبت بین نظریه های روابط بین المل و بحران های بین المللی بر می گردد. اساسی ترین پرسشی که در این میان مطرح می باشد این است که آیا انتظار از نظریه های روابط بین الملل با توجه به گزیده گویی و مبانی فرانظری آنها که تنها نوع خاصی از دانش را معتبر می دانند؛ برای توضیح بحران های بین المللی که متغیرهای زیادی در سطوح مختلف در ایجاد و تشدید آنها دخالت دارد انتظار به جایی است؟ این مقاله تلاش می کند به این پرسش کلیدی پاسخ دهد و فرضیه اصلی نیز در پاسخ به این سئوال این است که به دلیل پیچیدگی بحران های بین الملی و دخالت تعداد زیادی از متغیرها و بازیگران در سطوح فردی ، دولتی ، منطقه ای ،ساختاری و نهادی ، اکتفا به یک نظریه واحد برای تبیین آنها درک ناقص و ضعیفی از علل ایجاد و گسترش و شیوه های مدیریت این بحران ها ارائه می کند؛ به همین دلیل با استفاده از رهیافت گلچین گرایی بهتر می توان به تبیین بحران های بین المللی پرداخت.