رضا پیکان پورفرد

انسان با تهیه تدوین و اجرای طرح های بهره برداری و بهره وری از سرزمین پیش از پیدایش دانش آمایش در جهان، سعی در استفاده مطلوب از منابع سرزمین (آب و زمین) برای مصارف عمده انسانی داشته است. این گونه طرح ها به خاطر دخالت ندادن استعداد های طبیعی سرزمین در فرآیند بهره برداری اغلب دچار مخمصه شده، درنتیجه به دنبال اجرای این گونه طرح ها خرابی محیط زیست عاید انسان شده است. ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین به عنوان یکی از ابزارهای حرکت در راستای توسعه پایدار، به دنبال سنجش موجودی و توان نهفته سرزمین با ملاک ها و معیارهای مشخص و از پیش طرح ریزی شده است. رویکردها به برنامه ریزی فضایی همگام با پیچیده تر شدن جوامع دگرگون می شوند. هدف از این پژوهش مکان یابی مناطق صنعتی در شهرستان مبارکه با لحاظ معیار آلودگی هوا می باشد. برای انجام این کار با لحاظ نقشه پراکنش PM10 و NOx حاصل از نرم افزار AERMOD است به استانداردسازی و تعیین وزن معیارها و زیرمعیارهای اکولوژیک، فیزیکی و اقتصادی-اجتماعی کاربری صنعتی با استفاده از مدل AHP پرداخته شد و مطلوبیت ارزیابی توان منطقه با روش WLC به دست آمد. درنهایت بهترین لکه ها برای کاربری صنعتی با استفاده از روش TOPSIS تشخیص داده شد. نتایج این پژوهش شامل اولویت بندی گزینه های صنعتی باتوجه به آلودگی هوا بود که 4 گزینه شناسایی گردید که وزن گزینه اول 24/0، گزینه دوم 19/0، گزینه سوم 43/0 و گزینه چهارم 14/0 به دست آمد و درنتیجه بهترین لکه برای توسعه کاربری صنعتی مشخص شد. موارد فوق نشان می دهد که به منظور دستیابی به توسعه پایدار و درخور بهتر است به همراه استفاده از معیارهای اکولوژیک، اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی پایدار در یک منطقه از فاکتور های فیزیکی پویا مانند آلودگی هوا نیز استفاده شود تا نتایج قابل قبول تر با کمترین خسارت به محیط زیست به دست آید.

با وجود تلاش های فراوان در راستای کاهش دفن پسماند همچنان دفن بهداشتی یکی از مهمترین روش های مدیریت پسماند در شهر ها به حساب می آید. یکی از بزرگترین مشکلات به خصوص در شهر های در حال توسعه کمبود مکان مناسب برای دفن بهداشتی است. انتخاب محل مناسب دفن نیاز به بررسی معیار های اثر گذار دارد. در این پژوهش با استفاده از معیار های فاصله از مراکز شهری و روستایی، مناطق حفاظت شده، شبکه ی آبراهه ها، فاصله از جاده های اصلی، شیب و فاصله از چاه ها سعی شده تا مناسب ترین محل دفن بهداشتی تعیین شود. نقشه های مربوطه را در محیط GIS با استفاده از منطق فازی مناطق بهینه را تعیین کرده و سپس با روی هم گذاری نقشه ها و استفاده از توابع AND و OR محدودیت منطقه را مشخص کردیم. نتایج تحقیق حاصل از دو روش در این پژوهش مبین این است که کارایی تابع AND از نگاه محیط زیستی بیشتر است.

حضور مواد نامطلوب در هوا به مقداری که بتواند اثرات مضر ایجاد نماید. به عبارت دیگر آلودگی هوا وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز یا تششع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوا به مقدار و در مدت زمانی که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال، خسارت وارد آورد. یکی از اهداف این پژوهش ارائه مدلی جهت بررسی میزان و جانمایی تأثیر آلودگی هوای ناشی از پالایشگاه مینی ریفاینری منطقه اقتصادی زاگرس در شهرستان اسلام آباد غرب در استان کرمانشاه می باشد. همچنین هدف اصلی این پژوهش پس از دستیابی به میزان و مکان تحت تأثیر آلودگی هوای ناشی از صنعت یاد شده، میزان تأثیر آلودگی زمینه و تجمیع آن با آلودگی حاصل از پالایشگاه مینی ریفاینری منطقه اقتصادی زاگرس می باشد. مدل AERMOD به منظور مدلسازی آلودگی هوا نیازمند دو دسته اطلاعات هواشناسی سطحی و بالای جو است. حداقل داده های هواشناسی سطحی مورد نیاز برای استفاده از این مدل عبارتند از سرعت و جهت باد، دمای خشک، و میزان ابرناکی. طبق نتایج دامنه پراکنش و غلظت حداکثر 24 ساعته دی اکسید گوگرد بدون در نظرگرفتن پس زمینه در حداکثر غلظت برابر با 192 میکروگرم بر مترمکعب و با در نظرگرفتن پس زمینه حدودا برابر با 200 میکروگرم بر مترمکعب خواهد بود. همانطور که مشاهده شد در هر دو حالت با و بدون دخیل کردن غلظت زمینه حد آلایندگی کمتر از حد مجاز بود اما غلظت پس زمینه حدود 4% باعث افزایش آلودگی هوا شد. بهبودهای ذکر شده در این پژوهش ارتباطی به زمان یا مکان معینی ندارد و قابلیت استفاده در هر منطقه ای از زمین را دارد.

دلایل مختلفی مانند فعالیت های صنعتی، افزایش جمعیت انسانی و مصرف سوخت های فسیلی به ویژه در ساعات شلوغی شهری و منابع طبیعی می تواند غلظت ذرات PMs را به میزان قابل توجهی افزایش دهد که عمدتاً از طریق سیستم تنفسی وارد بدن انسان می شود. با گسترش روز به روز داده و اطلاعات در این حوزه بسیاری از تصمیم گیری ها در فقر اطلاعات مناسب انجام می شود. بهتر است با علم داده کاوی به استخراج دانش و فشرده سازی اطلاعات دست زد تا بتوان بهترین تصمیم گیری ها را در حوزه محیط زیست داشته باشیم. در رابطه با PM2.5 شهر اصفهان یکی از سودمندترین اطلاعات ماهیت و منشا هر ایستگاه سنجش PM2.5 است. به عبارتی بهتر اینکه ایستگاه های شهر اصفهان تا چه اندازه تحت تاثیر عوامل مختلف هستند و طبقه بندی ایستگاه ها از لحاظ منشا به چه صورت است. برای این منظور از ابزار آماری PCA کمک گرفته شد. در این مطالعه ایستگاه های شهری پروین، خرازی، رودکی، احمد آباد و استانداری به احتمال زیاد احتراق سوخت فسیلی در بخش حمل و نقل و گرمایشی ساختمان ها حاصل می گردد. در خیابان استانداری به دلیل ترافیک سنگین در هسته مرکزی شهر، همچین مساحت نسبتا زیاد فضای سبز و نقش آن در ترسیب و انباشت ذرات در این نقطه نیازمند توجه زیادی است. دشت سگزی با توجه به فرسایش بادی شدید در این منطقه عمده ذرات مربوط به منشا طبیعی بوده و با راهکار های مدیریتی در کاهش فرسایش بادی مانند مالچ پاشی یا اقدامات کاشت گیاهان مرتعی در این منطقه از پراکنش ذرات جلوگیری کرد. منطقه مبارکه که یکی از کانون های صنعتی اصفهان است عمده ی ذرات در این منطقه منشا فعالیت های صنعتی دارد.

سنجش از دور عبارت است از علم و هنر کسب اطلاعات در مورد اجسام، اراضی یا پدیده های مختلف به کمک جمع آوری اطلاعات از آن ها، بدون تماس با پدیده های تحت بررسی. در منابع زمینی به کارگیری عکس های هوایی، عکس های فضایی و تصاویر تهیه شده از اطلاعات ماهواره ای برای تفسیر و شناسایی و کسب اطلاعات از پدیده ها را سنجش از دور بیان می کنند. امروزه شناخت محیط برای برنامه ریزی براساس توان بوم شناختی هرمنطقه ای در راستای ارزیابی توان در هر حوزه جغرافیایی معین جزء مراحل مهم پروژه های اجرایی، به ویژه در سطح کلان و ملی، بشمار می رود. به همین دلیل هدف در این پژوهش طبقه بندی پوشش و کاربری اراضی شهرستان مبارکه می باشد. جهت ایجاد نقشه کاربری اراضی از نرم افزار 3/5 ENVI که یک نرم افزار جهت پردازش و تحلیل اطلاعات سنجش از دوری به ویژه داده های ماهواره ای است استفاده شد. همچنین برای تشخیص پوشش زمین از پرداکت های موجود در سامانه Google Earth Engine استفاده شد که از انواع داده های ماهواره های پرکاربرد امروزی که به صورت رایگان عرضه می شود پشتیبانی می کند. درنهایت برای ارزیابی صحت نتایج طبقه بندی شده نقشه تولیدی با نقشه واقعیت زمینی از برنامه Google Earth استفاده شد. همیچنین ر برای مشخص شدن صحت کلی طبقه بندی ضریب کلی و کاپا برآورد گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد، ارزیابی صحت نقشه تولیدی که با واقعیت زمینی با 388 نقطه تعلیمی در Google Earth مورد بررسی قرار گرفت، ضریب کلی نقشه 96% و ضریب کاپا آن 92/0 به دست آمد که ضریب قابل اطمینانی می باشد. درنهایت پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی در عوض استفاده از روش های پیکسل پایه در مدیریت اینگونه مناطق از قطعه بندی تصاویر ماهواره ای با کمک از نرم افزارهای سنجش از دور در راستای تعیین یگان ها و اختصاص آن به زون های سازگار استفاده شود.

روند استفاده و هدر رفت منابع طبیعی به دست انسان ها در سال های اخیر به شدت افزایش یافته است. از این رو یکی از مهم ترین دغدغه های دانشمندان و دوستداران محیط زیست، جانمایی و مکان یابی اصولی شهرک های انرژی خورشیدی در جهت توسعه پایدار و درخور است که با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی قابل انجام است. در این پژوهش با استفاده از روش راهبرد ترکیب خطی وزن دار که یک روش محافظه کارانه با لحاظ کردن اولویت های پایین تر دیگر نقشه های موضوعی شرکت کننده در ارزیابی تناسب مکان های واجد تناسب برای کاربری است را در درجات تناسب کمتر ارزیابی می کند که البته از نظر جمع نگری به عوامل به آنچه در طبیعت اتفاق می افتد نیز نزدکتر است. استان کرمان به دلیل تابش خورشید بیش از ۳۰۰ روز در سال از مزیت خوبی در انرژی خورشیدی برخوردار است به همین دلیل مطالعه ارزیابی تابش خورشیدی در شهر راین در استان کرمان برای کاربردهای بالقوه انرژی خورشیدی مورد توجه است. مساحت کل در نظر گرفته شده برای احداث شهرک خورشیدی حدود 700 هکتار می باشد که از این مساحت حدود 600 هکتار برای نصب پنل های خورشیدی اختصاص می یابد. هر 12 متر مربع در این محدوه حدود 1 کیلووات برق تولید می کند در نتیجه در منطقه مورد مطالعه قابلیت تولید حدود 580000 کیلووات برق وجود دارد. از کنار هم قرار دادن مقادیر سلول های خورشیدی ماژول خورشیدی ساخته می شود و با قرار گرفتن ماژول های خورشیدی در کنار یکدیگر یک پنل خورشیدی ساخته می شود و برای مصرف ردیف زیادی از پنل خورشیدی در کنار هم قرار می گیرند و یک سری خورشیدی تشکیل می دهند. پنل های خورشیدی سیلیکونی در دو نوع مونوکرسیتال و پلی کریستال ساخته می شود. پیشنهاد می شود در پژوهش های بعدی علاوه بر گزینه های مکانی، گزینه های فنی نیز مورد بررسی قرار گیرند.

در حال حاضر برنامه ریزی کاربری اراضی برپایه توان سرزمین انجام و به ندرت به محدودیت هایی چون آلودگی هوا توجه می شود. هدف از این پژوهش، چیدمان بهینه کاربری اراضی شهرستان مبارکه با لحاظ معیار آلودگی هواست. برای انجام این کار دو روند در نظر گرفته شد؛ یکی ارزیابی توان کاربری های کشاورزی، صنعتی و شهری با لحاظ نقشه پراکنش PM10 و NOxحاصل از نرم افزار AERMOD و دیگری بدون در نظر گرفتن معیار آلودگی هوا. استانداردسازی و تعیین وزن معیارها و زیرمعیارهای اکولوژیک، فیزیکی و اقتصادی اجتماعی هر کاربری از مدل AHP و ارزیابی توان منطقه با روش WLC به دست آمد. کاربری ها به کمک روش MOLA تلفیق شد. با مقایسه نتایج دو روند، بهترین لکه ها برای هر کاربری با استفاده از روش TOPSIS تشخیص داده شد. با فرض توسعه حدوداً 1100هکتاری برای هریک از کاربری ها، حدوداً 27 درصد از مساحت کاربری کشاورزی، 15 درصد از مساحت کاربری صنعتی و 36 درصد از مساحت کاربری شهری در واقعیت برای توسعه نامناسب بودند؛ در حالی که به دلیل لحاظ نشدن معیار آلودگی هوا در رویکرد سنتی برنامه ریزی کاربری اراضی، مناسب تشخیص داده شده بودند. یافته های پژوهش نشان می دهد دستیابی به توسعه پایدار در کنار مؤلفه های اکولوژیک، فیزیکی پایدار و اقتصادی اجتماعی نیازمند استفاده از مؤلفه های فیزیکی پویا و ناپایدار ازجمله آلودگی هواست. با توجه به پژوهش های مرتبط به نظر می رسد این پژوهش، یکی از پژوهش های پیشگام در تلفیق معیار آلودگی هوا برای چیدمان بهینه اراضی است.

طرح مسئله: آمایش سرزمین، ارزیابی سامان مند توان محیط زیست برای کاربری های مختلف است که هدف آن، انتخاب و اتخاذ بهترین کاربری ممکن باتوجه به شرایط اقتصادی-اجتماعی می باشد. رویکردها به برنامه ریزی فضایی همگام با پیچیده تر شدن جوامع دگرگون می شوند. واقعیت این است که در ارزیابی توان کاربری های مختلف باتوجه به تضاد بین آن ها مسائل مرتبط با برنامه ریزی فضایی از سرشتی متفاوت برخوردار هستند. هدف: هدف از این پژوهش تخصیص کاربری های کشاورزی، شهری و صنعتی در شهرستان مبارکه با در نظر گرفتن تداخل حاصل از سایر کاربری ها برای چیدمان بهینه کاربری ها می باشد. روش: به منظور استانداردسازی و تعیین وزن معیارها و زیرمعیارهای اکولوژیک، فیزیکی و اقتصادی-اجتماعی مشخص شده برای هر کاربری از مدل AHP استفاده گردید و پس از ارزیابی توان منطقه برای کاربری های مدنظر که با استفاده از روش WLC به دست آمد به تلفیق تمام کاربری ها با استفاده از روش MOAL پرداخته شد. در آخرین مرحله بهترین مناطق برای هر کاربری با روش TOPSIS تشخیص داده شد. نتایج: نتایج این پژوهش نشان می دهد که تمام مناطق پیشنهادی پس از تلفیق کاربری ها، شامل آن دسته از پیکسل هایی می باشند که مطلوبیت آن ها در نقشه های ترکیب خطی وزن دار در کاربری کشاورزی از 98/0، در کاربری صنعتی از 86/0 و در کاربری شهری از 9/0 بیشتر بوده است. همچنین با توسعه حدوداً 1 درصد هر کاربری براساس مساحت شهرستان مبارکه، هر کاربری توان لازم برای توسعه حدوداً 1100 هکتاری را در آینده دارد. نوآوری: باتوجه به سابقه پژوهش های مرتبط با برنامه ریزی کاربری اراضی در شهرستان مبارکه به نظر می رسد این پژوهش یکی از پژوهش های پیشگام در تخصیص بهینه اراضی برای از بین بردن تعارضات حاصل از کاربری های مختلف در شهرستان مبارکه می باشد.