سعدی فرجی

منظر شهری به عنوان بخشی از سیمای شهر، نقش کلیدی را در ارتقای کیفیت زندگی شهری ایفا می کند و در صورت برخورداری از کیفیت مطلوب، می تواند سهم خود را در شکل دهی به پایداری اجتماعی و همبستگی های شهری به خوبی ایفا نماید. ام روزه عدم رعایت شاخص های کیف ی در این گونه فضاها لزوم توجه بیش از پیش در این زمینه را به وضوح مشخص می سازد. پژوهش مورد نظر بر آن است تا با ارزیابی کیفی پارک های منطقه ای تبریز، مشکلات و کاستی های موجود را شناسایی نموده و راهکارهای مناسب و کاربردی را در جهت بهینه سازی آن در اختیار مدیران و طراحان شهری قرار دهد. روش گردآوری داده ها براس اس پرسشنامه و توزیع آن بین ۳۰۰ نفر از بازدیدکنندگان پارکها بود. پس از تکمیل پرسشنامه، از روش های توصیفی، تحلیلی، و هم چنین مقایسه میانگین ها از طریق آزمون چندنمونه ای با استفاده از نرم افزار SPSS19 برای بررسی سؤالات تحقیق استفاده شد. نتایج نشان داد میزان کیفیت مؤلفه ها و زیر مؤلفه های پارک های منطقه ای در حالت کلی متفاوت می باشد. بر اساس نتایج، دسترسی(07/3=میانگین، 907/۰=انحراف معیار)، و جامعه پذیری (05/3=میانگین، 697/۰=انحراف معیار)، بالاترین اولویت را در کیفیت پارکهای منطقه ای داشتند و فعالیت ها، آسایش و منظر پس از آنها به ترتیب در رتبه های بعدی قرار داشتند. در زیر مؤلفه ها نیز محیط زیست واجد بالاترین کیفیت بود و گروه های اجتماعی، دسترسی به پارک، امنیت، دیدارگاه بودن، انواع فعالیت های اجتماعی، مبلمان و امکانات به ترتیب دارای رتبه های بعدی بودند. پارک گلستان بهترین دسترسی و جامعه پذیری را دارا بود و در عین حال از نظر فعالیت ها و کیفیت برنامه ریزی پارک شمس بالاترین اولویت را داشت. در نظر گرفتن دسترسی و جامعه پذیری می تواند باعث افزایش کیفیت پارکهای منطقه ای گردد.

توجه به شاخص های کیف ی شکل دهی پارک ها می تواند به پایداری اجتماعی و همبستگی های شهرها منجر شود. از این رودر پژوهش موردنظر بر آن است تا با ارزیابی عوامل موثر بر کیفیت پارک های منطقه ای تبریز راهکاری مناسب و کاربردی را در اختیار مدیران و طراحان فضاهای سبز قرار دهد. داده ها با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده  و درمجموع ۳۰۰ نفر به پرسشنامه ها پاسخ داده اندروشهای مختلفی از جمله آنالیز توصیفی، همبستگی پیرسون، و رگرسیون گام به گام برای تحلیل داده ها استفاده شد و با انجام تحلیل عاملی یازده زیر مؤلفه (دسترسی، مبلمان، امکانات و خدمات، امنیت، گروه های اجتماعی، فعالیت های اجتماعی مختلف، دیدار گاه بودن، محیط زیست، کیفیت مدیریت، کیفیت نگه داری، کیفیت طراحی ) با بار عاملی بالای 7/0 از مؤلفه های اصلی تحقیق (دسترسی و ارتباطات، جامعه پذیری، آسایش و منظر، کاربر و فعالیت) استخراج شد. نتایج آنالیز نشان داد که دسترسی ، جامعه پذیری، کاربر و فعالیت ها و آسایش و منظر به ترتیب بیشترین تا کمترین کیفیت را به خود اختصاص دادند. در زیر مؤلفه ها نیز محیط زیست مهمترین عامل در کیفیت پارکها بوده و گروه های اجتماعی، دسترسی به پارک، امنیت، دیدارگاه بودن، انواع فعالیت های اجتماعی، مبلمان و امکانات به ترتیب در رتبه های بعدی اهمیت قرار داشتند. نتایج آزمون پیرسون نیز نشان داد که بین مؤلفه های مستقل (دسترسی و ارتباطات، جامعه پذیری، آسایش و منظر، کاربر و فعالیت) پژوهش با متغیر وابسته (کیفیت پارک منطقه ای) رابطه ای مستقیم و معنادار وجود دارد همچنین این مؤلفه ها مجموعاً قادر به تبیین و تعریف ۶/۵۴ ٪ از کیفیت پارکهای منطقه ای (متغیر وابسته) هستند.

فضاهای سبز شهری و به خصوص پارکها عنصری مهم و حیاتی هستند که اهمیتی ویژه در برنامه ریزی شهری دارند. توزیع و پراکنش پارک های شهری برای دسترسی مناسب و ارائه خدمات به ساکنان شهری اهمیت زیادی در شهرنشینی امروز دارد. هدف این پژوهش ارزیابی عملکرد و محدوده سرویس دهی پارک های شهری مناطق ده گانه شهر تبریز با استفاده از تحلیل شبکه و مکان یابی مکان های مناسب جهت توسعه فضای سبز با استفاده از تحلیل شبکه و مدل FAHP می باشد. تحلیل شبکه با استفاده از نقشه کاربری اراضی و شبکه معابر به انجام شده و در ادامه با استفاده از 8 معیار مکانی تاثیرگذار بر توسعه  پارک های شهری نسبت به مکان یابی پارک ها اقدام شده است. نتایج ارزیابی عملکرد پارک ها در سطح شهر تبریز بیانگر این است که دسترسی به پارک های همسایگی تنها در مناطق مرکزی شهر مناسب می باشد و مناطق دیگر دسترسی کافی به این نوع از پارک ها ندارند. دسترسی به پارک های محله ا ی در قسمت های شرقی، شمال غربی و جنوب شهر تبریز از وضعیت مناسبی نداشته ولی بقیه مناطق از دسترسی مناسب برخوردار می باشند. پارک های ناحیه ای، منطقه ای و شهری نیز به ترتیب در قسمت های غربی، شرقی و جنوب شرقی شهر تبریز دسترسی مناسب داشته و بقیه مناطق شهری با محدودیت هایی از لحاظ دسترسی و برخورداری از پارکهای شهری مواجه می باشند. ارزیابی نتایج حاصل از مدل FAHP  برای استقرار و مکانیابی فضاهای سبز شهری بیانگر این است که مناطق مرکزی و شرقی تبریز از اولویت بیشتری جهت توسعه فضای سبز برخوردار می باشند.