مریم قلیجی

وقوع انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی از مهم ترین وقایع تاریخی نیمه دوم قرن بیستم است. این رویداد محدود به منطقه، شهر یا بخش خاصی نبوده و آحاد ملت ایران در پیروزی آن نقش بسزایی داشتند. مردم استان ایلام هم در سال 1357 همگام و همگرا با دیگر مناطق ایران، علیه استبداد رژیم پهلوی به پا خاستند. از آنجا که رهبری انقلاب اسلامی یک روحانی بود، ازاین رو به تبعیت از امام خمینی، روحانیان استان ایلام از پیشگامان و مبارزان نهضت امام بودند و به پیشنهاد آنها مردم به تظاهرات علیه رژیم پهلوی پرداختند.  به همین منظور این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ گویی به این سؤال است که روحانیان استان ایلام در پیروزی انقلاب اسلامی در این استان چه نقشی داشته اند؟ در پاسخ باید گفت روحانیون مبارز بومی در این نهضت رهبری و هدایت مردم را علیه رژیم پهلوی به عهده داشتند و با سخنرانی، روشنگری، صدور اعلامیه ها، برپایی راهپیمایی، تظاهرات و اعتصابات مخالفت خود را با رژیم پهلوی نشان دادند و از این طریق سهم خود را در پیروزی انقلاب اسلامی تثبیت و ادا کردند.

با روی کار آمدن صدام در عراق و قدرت گرفتن حزب بعث، روابط این کشور با ایران متشنج گردید و زمینه های جنگ فراهم شد که اخراج بیشتر ایرانی تبارها را از کشور عراق در پی داشت. بسیاری از آنها، که به معاودین (بازگشت داده شدگان) شهرت یافتند، در شهر ایلام ساکن شدند. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات آن، بهره گیری از کتاب ها، مقالات، اسناد و مصاحبه با آگاهان بوده است. این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش انجام شد که معاودین از نظر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی چه تأثیری بر شهر ایلام داشته اند؟ یافته های پژوهش در خصوص نقش و حضور معاودین ایلام در جنگ تحمیلی، 24 شاخص در قالب 7 مقوله فرعی (پشتیبانی از جبهه های جنگ، دفاع از سرزمین، مددرسانی به خانواده های آسیب دیده، افزایش اتحاد و همبستگی ملی، ثبت خاطرات و تجربیات، کمک در بازسازی پس از جنگ، حفظ ارزش های انسانی و ملی) را نشان داد. در مورد اثرات فرهنگی حضور معاودین ایلام در جنگ تحمیلی، سه مقوله فرعی، شامل تنوع فرهنگی (5 شاخص)، حفظ میراث فرهنگی (5 شاخص) و تقویت زبان و ادبیات (4 شاخص) و در مورد اثرات اجتماعی حضور معاودین ایلام در جنگ تحمیلی، سه مقوله فرعی، شامل ایجاد شبکه های اجتماعی (4 شاخص)، مشارکت در فعالیت های اجتماعی (5 شاخص) و افزایش آگاهی اجتماعی (4 شاخص) شناسایی شد. در مورد تأثیرات اقتصادی حضور معاودین ایلام نیز سه مقوله فرعی، شامل رشد بازارهای محلی (5 شاخص)، ایجاد اشتغال (5 شاخص) و سرمایه گذاری و رشد اقتصادی (3 شاخص) احصاء گردید.

از سال 1341تا1357ش با برنامه های اقتصادی و اجتماعی متنوعی، سیاست های اصلاحی دولت در روستاها به طور مستمر افزایش یافت. اجرای اصلاحات ارضی در سال 1341ش، ازجمله این برنامه ها بود که تغییراتی در ساختار مالکیت اراضی و به تبع آن، دگرگونی هایی در ساخت طبقات اجتماعی اقتصادی روستایی ایجاد کرد. مقاﻟه حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است: تحولات جمعیتیِ پس از اصلاحات ارضی در ایلام، چه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی داشت؟ نتایج پژوهش از آن حکایت دارد که هدف اصلاحات ارضی ایجاد تعادل در مالکیت ارضی و بهره مندی منطقی روستاییان از مالکیت بود؛ اما نتیجه متفاوت بود و بیشترِ دهقانان به علت کمبود اعتبار و سرمایه و نبود زمین مناسب، استقلال خود را از دست دادند و نفوذ مالکان کاهش نیافت و وضع اقتصادی دهقانان به تدریج ضعیف تر نیز شد. این وضعیت آرزوهای روستاییان را خواه درباره اصلاحات ارضی و خواه در زﻣیﻨه دیگر سیاست های کشاورزی دولت تا حد بسیاری نابود کرد. همین مسئله در استان ایلام نیز رخ داد و مهاجرت روستاییان به شهر و افزایش جمعیت و حاشیه نشینی در شهر ایلام را به دنبال داشت. حاشیه نشینی در این شهر باعث این مشکلات شد: گسترش آسیب های اجتماعی، تخریب زمین های کشاورزی، توﺳﻌه فیزیکی شهر در زمین های نامناسب و ایجاد محله های فقیرنشین.