اسماعیل عیسی زاده

افزایش بی رویه شهرها و رشد ناموزون آنها به دلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت های بی رویه، یکی از مشکلات اساسی شبکه شهری ایران است. شهرها به گونه های مختلفی از جمله توسعه درونی یا درون زا، توسعه شهری متصل یا پیوسته و توسعه شهری منفصل رشد می کنند. اما مسئله دارای اهمیت، چگونگی شکل گیری رشد و توسعه کالبدی و میزان و نحوه گسترش شهرهاست که پیامدهای اقتصادی – اجتماعی و به ویژه محیط زیستی گوناگونی را به همراه داشته است. هدف مقاله حاضر بررسی و تحلیل عوامل موثر بر گسترش کالبدی شهر پیرانشهر و پیامدهای محیط زیستی آن به منظور توسعه آتی شهر و کنترل و هدایت عوامل و نیروهای تعیین کننده آن می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های تحلیل عاملی، تحلیل رگرسیون چند متغیره (با کاربرد نرمافزار SPSS)، و همچنین استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست 8 و مدل کراس تب در سال های 1365 تا 1395 در دو دوره پانزده ساله برای شهر پیرانشهر انجام شد و با استفاده از تکنیک های پردازش تصاویر ماهواره ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج این مقاله نشان می دهد که مساحت ساخته شده شهر پیرانشهر از 144 هکتار در سال 1365 به 77/958 هکتار در سال 1395 رسیده است که نشان دهنده گسترش کالبدی 5/6 برابر برای این شهر است که این گسترش کالبدی نتیجه افزایش جمعیت (رشد طبیعی – مهاجرت) و تغییر کاربری اراضی (کشاورزی، باغات؛ اراضی بایر)، به اراضی ساخته شده شهری بوده است.

مسکن یکی از عناصر مهم در برآورده کردن نیازهای زیستی، اقتصادی و اجتماعی هر خانوار است. رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها، مهاجرت از روستا به شهر، استهلاک ساختمان های قدیمی و تخریب آنها، کوچک شدن بُعد خانوارها و مسائلی از این قبیل تأمین مسکن را به یکی از مشکلات بیشتر شهرها (تهران-بمبئی) به خصوص در کشورهای جهان سوم ازجمله کشور ایران و هندوستان تبدیل کرده است. در پژوهش حاضر به ارزش مبادله ای مسکن در منطقه 10 تهران توجه شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است که به روش کمّی انجام شده است. برای بررسی های مرتبط با پژوهش حاضر از روش های رگرسیون و موران استفاده شده که در آن قیمت مسکن (ویلایی، آپارتمانی) به عنوان متغیر وابسته و تعداد 14 شاخص به عنوان متغیرهای مستقل تحقیق در نظر گرفته شده است. در این پژوهش برای تحلیل های فضایی از نرم افزار Gis Arc استفاده شده است. باتوجه به نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره در بین عوامل اثرگذار  اصلی بر نوسان قیمت، عامل درآمد با 17 درصد، عامل تراکم با 77 درصد، قدمت سازه با 63 درصد و نوع سازه با 31 درصد به ترتیب بیشترین تاثیر معکوس را بر نوسان های قیمت مسکن در منطقه 10 تهران دارند.  دسترسی به فضای درمانی بیشترین تأثیر معکوس را بر تعیین قیمت مسکن در جنوب منطقه 10 دارد؛ در حالی که شاخص دسترسی به مراکز تجاری بیشترین تأثیر مستقیم را بر تبیین ارزش مبادلاتی مسکن در منطقه 10 تهران داشته است؛ از این رو بیشترین تمرکز لکه های داغ (بیشترین مبادله مسکن) در قسمت های شمالی و برخی از قسمت های مرکزی منطقه 10 تهران دیده می شود.

برنامههای توسعه برای ساخت آینده ای بهتر و یا به تعبیری شکلدهی به ساخت اجتماعی واقعیت آینده کشورها انجام میشود. بخش بسیار مهم این برنامه، مربوط به توسعه منطقه ای است. استان خراسان شمالی با وجود اینکه دارای پتانسیل رشد و توسعه بوده ولی به عنوان یک استان توسعه نیافته و محروم تلقی میشود. از این رو فراهم نمودن زمینه برخورداری از خدمات مختلف اقتصادی، رفاهی و زیربنایی، تسهیلات اجتماعی، فرهتگی و بهداشتی از اساسی ترین شاخص های برنامه ریزی در هر واحد برنامه ریزی به ویژه شهرستان ها است. هدف از مقاله حاضر تعیین شناخت عوامل کلیدی موثر بر توسعه نیافتگی شاخص های اقتصادی، آموزشی، درمانی و زیربنایی استان خراسان شمالی بود. تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی و روش انجام آن توصیفی و تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات به دو روش مطالعات کتابخانه ای و پژوهش میدانی صورت گرفت. به منظور رتبه بندی شهرستان های خراسان شمالی از لحاظ توسعه نیافتگی شاخص های اقتصادی، آموزشی – فرهنگی، بهداشتی – درمانی و زیربنایی، از مدل میک مک و نرم افزارهای Excel و Spss و برای ترسیم و تهیه نقشه ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که در میان شهرستان های استان خراسان شمالی در بخش اقتصادی اسفراین، توسعه یافته ترین شهرستان و مانه و سملقان در پایین ترین رتبه توسعه یافتگی قرار داشتند. در بخش شاخص آموزشی – فرهنگی شهرستان گرمه، توسعه یافته ترین و بجنورد توسعه نیافته ترین شهرستان بود. همچنین در بخش شاخص بهداشتی – درمانی شهرستان بجنورد، توسعه یافته ترین و مانه و سملقان توسعه نیافته ترین و در نهایت در شاخص زیربنایی شهرستان شیروان توسعه یافته ترین و مانه و سلمقان توسعه نیافته ترین شهرستان استان خراسان شمالی از نظر دسترسی به شاخص های زیربنایی می باشد.

سنجش از دور حرارتی، به عنوان شاخه ای از علم سنجش ازدور نقش مهمی در مطالعات محیط زیست ایفا می کند. سنجش ازدور حرارتی یکی از روش های نوین و کم هزینه در مقابل پیمایش های زمینی، آن هم در مناطق دورافتاده است که در کوتاه ترین زمان اطلاعات ارزشمندی از منطقه موردمطالعه در اختیار محققان و پژوهشگران قرار می دهد. تهیه نقشه دمای سطح زمین برای شناسایی مناطق مستعد زمین گرمایی و تنش و استرس گیاهی با به کارگیری باند مادون قرمز حرارتی امکان پذیر است. که زمینه را برای مطالعات اکتشافی بیش تر فراهم می آورد. در این تحقیق با استفاده از سنجنده های ETM+ و ASTER به نقشه برداری ناهنجاری های پوشش گیاهی با استفاده از شاخص NDVI شهرستان خوی پرداخته شد و تغییرات فصلی گیاه موردبررسی قرار گرفت. دو مجموعه داده که یکی در اوایل تابستان 2002 و دیگری در اواخر تابستان و در پاییز 2002، از داده های لندست 7 تهیه شد. با محاسبه LST برای سنجنده ETM+ در این بررسی تغییرات فراتر از تغییرات عادی فصلی را به عنوان ناهنجاری گرمایی در نظر گرفته شد. همچنین با محاسبه دمای سطح زمین توسط داده ASTER به تظاهرات سطحی این ناهنجاری ها در زیرپوشش گیاهی متراکم پی پرده شد. برای اعتبارسنجی LST محاسبه شده توسط سنجنده ASTER از تصاویر سنجنده MODIS استفاده شد و با استفاده از آن میزان NDVI و ALI مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد شناسایی مناطق زمین گرمایی همبستگی مکانی مناسبی با تنش و استرس گیاهی در شهرستان خوی دارد. سنجنده های ETM+ و ASTER به دلیل قدرت تفکیک بالایی که در باند مادون قرمز حرارتی دارند، به ترتیب 60 متر و 90 متری که سنجنده های مناسبی برای محاسبه دمای سطح زمین و تشخیص آنومالی حرارتی هستند. بنابراین روش تفاضل تصاویر در این پژوهش روش مناسبی نبوده و نتایج خوبی به نمایش نگذاشت.

به طور معمول در کشورهای در حال توسعه، رشد شهری از ظرفیت دولت ها و شهرداری ها برای ارائه خدمات و زیر ساخت های مناسب برای جمعیت، بیشتر است. این مقوله باعث تشدید فقر شهری در شهرها و به ویژه شهرهای بزرگ این کشورها خواهد شد. هدف از پژوهش حاضر توانمندسازی فقر در سطح محله اسماعیل آباد، منطقه 19 شهرداری تهران می باشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش جزء پژوهش های توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش حاضر محله اسماعیل آباد، منطقه 19 شهرداری تهران می باشد. ابتدا با استفاده از شاخص های اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و کالبدی، گستره های مواجهه با فقر شهری در سطح محله اسماعیل آباد، منطقه 19 شهرداری تهران شناسایی شدند. وزن دهی شاخص های پژوهش با استفاده از روش آنتروپی شانون صورت گرفته است، سپس برای رتبه بندی شاخص ها از مدل کمی سطح بندی ویکور (Vikor) استفاده گردید. برای نمایش و تحلیل فضایی فقر شهری در سطح محله ی اسماعیل آباد، منطقه 19 از نرم افزار ARC GIS استفاده شده است. هم چنین با استفاده از مدل QSPM راهبرد های درونی و برونی شناسایی شدند که تشکل های مردمی و سازمان های مردم نهاد به عنوان مهم ترین عامل محرک در توانمند سازی فقر در سطح محله ی مورد مطالعه در نظر گرفته شدند و پس از شناسایی محله هدف با استفاده از تکنیک (SWOT) به منظور ارتقای این محله با توجه به مشکلات و محدودیت ها برنامه ریزی صورت گرفت. نتایج حاصله بیانگر آن است که فقر شهری بر محله های تمرکز یافته اند که در حاشیه شهر قرار دارند. برای رفع مشکلات ساکنین محله هدف، تقویت تشکل های خود جوش محلی در ایجاد همبستگی و حفظ هویت محله ای، شناخت پتانسیل های توسعه، آموزش ساکنین و ارتقای آگاهی آنان، اجرای طرح های توانمند سازی برای کنترل محله.

دمای سطح زمین یکی از معیار های مهم در برنامه ریزی ناحیه ای و منطقه ای می باشد. دمای سطح زمین در بسیاری از برنامه های کاربردی محیط زیست، کشاورزی، هواشناسی و سایر پروژه ها می تواند مورد استفاده واقع شود. در این پژوهش از تصاویر ماهواره ای لندست 8 برای پایش دمای سطح زمین در شهرستان دزفول استفاده شده است. بعد از انجام تصحیحات رادیو متریک به محاسبه گسیلمندی بر اساس کسر پوشش گیاهی و خاک(PV)، محاسبه گسیلمندی بر اساس FVC انجام شد. در نتیجه با استفاده از الگوریتم پنجره مجزا و تک کاناله دمای سطح زمین برآورد شد. در حالی که روش پنجره مجزا مقدار بسیار بالاتری را نسبت به روش پلانک مقدار بسیار پایینی را نشان می دهد. به نظر می رسد خطای این دو روش بسیار بیش تر از سایر روش ها است. با توجه به دمای تقریبی استخراج شده از ایستگاه های سینوپتیک شهرستان دزفول که مقدار آن برابر 308.95 کلوین در نظر گرفته شده است. اما در مجموع باید بیان کرد که روش های محاسبه LST از طریق تصاویر ماهواره ای با دمای به دست آمده از ایستگاه های هواشناسی و سینوپتیک تفاوت بسیار داشته و دقت بالایی ارائه نمی دهد.