سارا رحمتی کرهرودی

تحول دیجیتال، اساساً ماهیت کار، مرزهای سازمانی و مسئولیت های رهبران کسب و کار را تغییر داده است. وجود رهبرانی که نیاز به تغییر دیجیتال، دامنه و جهت آن را برای کارکنان تصریح کنند و نقشه راه روشنی برای کارکنان خود فراهم آورند، ضرورتی انکارناپذیر است. یکی از الزامات اساسی درجهت تحقق اثربخشی رهبران دیجیتال، تعیین و تعریف مجموعه ای از شایستگی ها برای این نقش است. پژوهش حاضر کوشیده است با استفاده از روش فراترکیب، شایستگی های رهبران دیجیتال را شناسایی و چارچوب مفهومی برای آن تبیین کند. جامعه پژوهش را پایگاه های داده و مجلات معتبر بین المللی در این حوزه تشکیل داد که با استفاده از روش نمونه گیری هدف مند ملاک مدار، 40 نمونه براساس معیارهای ازقبل تعیین شده مربوط به سؤال ویژه پژوهش انتخاب شد. طی فرایند تحلیل، تفسیر و ترکیب یافته ها، چارچوب شایستگی های رهبران دیجیتال با استخراج 8 بعد، 21 مقوله، 86 مفهوم (کدهای باز) و 259 ارجاع شکل گرفت. ابعاد شناسایی شده عبارتند از: «هوش هیجانی، هوش اجتماعی، همنواسازی منابع فنی اجتماعی، بینش رقابتی، رهبری یادگیری سازمانی و نوآوری، هوشمندی فنّاورانه، کاربرمحوری و بینش فرهنگی». یافته ها می تواند به متولیان سازمانی و پژوهشگران این حوزه کمک کند تا زوایای مختلف شایستگی های رهبران دیجیتال را درک کنند و بستری برای پرورش و بهسازی آنها و تجهیزشان به شایستگی های جدید فراهم سازند.

یکی از عوامل مهم موفقیت در سفر به سوی دیجیتالی شدن، پرورش و توسعه نسل جدیدی از رهبرانی است که «رهبر دیجیتال» نامیده می شوند. با توجه به اهمیت موضوع در عصر حاضر، محققان از جنبه های متعددی به این نقش، به عنوان یکی از ضرورت های تعیین کننده موفقیت سازمان های عصر دیجیتال پرداخته اند. اما سؤال اساسی این است که وضعیت پژوهش های حوزه «نقش رهبر دیجیتال» از حیث ساختاری و محتوایی چگونه بوده است؟ این موضوع از آنجایی اهمیت می یابد که تاکنون در پژوهش های مرتبط، ارائه تصویری سیستماتیک از مجموعه مطالعات انجام گرفته در این حوزه، کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. بر همین اساس، در این پژوهش و در پاسخ به این سؤال قصد بر این است که تصویری روشن و جامع از سیمای پژوهش های بین المللی در زمینه مفهوم سازی نقش رهبران دیجیتال ارائه شود. به منظور نیل به این هدف، از فراتحلیل کیفی استفاده شد و 46 مطالعه علمی که هرکدام به نوعی به بررسی و واکاوی جنبه های مختلف این نقش پرداخته اند، بر اساس اصول راهنمای Fink (2019) و Okoli & Schabram (2010) انتخاب، ارزیابی و بررسی شدند. درنهایت، به منظور ارزیابی نتایج تحلیل ساختاری و محتوایی، از روش بازبینی به وسیله همکاران پژوهشی استفاده شد. یافته های این پژوهش نشان داد که پژوهش های انجام شده هم از حیث ساختاری و هم از حیث محتوایی دارای ویژگی های برجسته ای بودند که باید مد نظر قرار داد. در این راستا، در بررسی ساختاری مطالعات، روند اوج گیری پژوهش ها در زمینه رهبری دیجیتال، روش گردآوری داده ها در آن ها، وضعیت توزیع آثار در صنعت و نیز نحوه مشارکت محققان ارزیابی شد. در بررسی محتوایی مطالعات نیز بر اساس روش تحلیل مضمون، پنج زمینه تحقیقاتی اصلی شامل «پیشران های تعریف نقش، اهداف نقش، وظایف، ساختار ایفای نقش و شایستگی های ایفای نقش» شناسایی و درنهایت شبکه مضامین در ارتباط با مفاهیم و موضوعات در حوزه نقش رهبر دیجیتال ترسیم شد. در تحلیل محتوایی، نتایج این پژوهش نشان داد طی سال های اخیر تعداد مطالعات افزایش یافته و همچنین، تمرکز تحقیقاتی در ابعاد متعددی گسترش یافته است؛ به طوری که در سال 2019 همه پنج زمینه این نقش در مطالعات متعدد مورد توجه قرار گرفته است. به طورکلی، یافته های حاصل از مقاله حاضر، مبنایی برای درک زوایای مختلف پژوهشی در حوزه تحقیقات رهبری دیجیتال ایجاد نموده و با لحاظ نمودن ابعاد مورد توجه در این حوزه، چارچوبی برای طراحی و توسعه تحقیقات در این زمینه فراهم می نماید.