مریم جهانگیرنیا

سیاست علم، فناوری و نوآوری را پاردایم های پیوسته ای شکل می دهد که در بافتار تاریخی ریشه دارند. دو پارادایم قدیمی در بحث های سیاست نوآوری کنونی حاضر و غالب اند. اولین پارادایم با نهادینه شدن حمایت دولتی از علم و نیز تحقیق و توسعه پس از جنگ جهانی دوم و با این فرض آغاز شد که می تواند به رشد کمک کند و به شکست بازار در تامین خصوصی دانش جدید بپردازد .پارادایم دوم در دنیایِ در حال جهانی شدن دهه 1980 و تاکید آن بر رقابتی پدیدار شد که با نظام های ملی نوآوری برای خلق دانش و تجاری سازی شکل گرفته است. سیاست علم، فناوری و نوآوری بر ایجاد پیوندها، خوشه ها و شبکه ها و نیز برانگیختن یادگیری بین عناصر موجود در نظام ها و تواناکردن کارآفرینی متمرکز است. سومین پارادایم که به چالش های اجتماعی و محیطی معاصر مثل اهداف توسعه پایدار و درخواست برای تغییر تحول آفرین مربوط است، با دو پارادایم قبل تفاوت دارد. در ادبیات گذارهای پایداری، تحول به تغییر سیستم اجتماعی- فنی اشاره می کند. ماهیت پارادایم سوم با هدف شناسایی ویژگی-های اصلی و پتانسیل آن برای ترغیب بازنگری در دو پارادایم قبلی بررسی شده است. یکی از ویژگی های اصلی این پارادایم تمرکز آن بر آزمایش و این استدلال است که جنوب جهانی برای پیروی از مدل تحول در شمال جهانی به تلاش های فرارسی نیاز ندارد. گفته می شود که هر سه پارادایم به سیاستگذاری مرتبط است اما بررسی گزینه های موجود برای سیاست نوآوری تحول آفرین باید در اولویت قرار داشته باشد.

مطالعه حاضر به بررسی نقش دولت و خصوصاً نقش سیاست های تأمین مالی در نوآوری و رشد در بلندمدت بنگاه ها و متعاقباً کشورها می پردازد. بر این اساس، نویسنده با بیان کاستی های مکاتب اقتصادی جریان غالب و خصوصاً نئوکلاسیک در تحلیل و درک پدیده نوآوری از طریق محدود شدن مداخلات سیاستی به شکست بازار، مکاتب اقتصادی تکاملی و شومپیتری را چارچوب های تحلیل مناسبی برای این امر معرفی می کند. نقش محوری دولت در توسعه نوآوری و نقش فعال دولت در تأمین مالی نوآوری از دیگر مسائل حائز اهمیتی است در این مقاله مبتنی بر شواهدی از کشورهای توسعه یافته مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های این بررسی حاکی از نقش دولت فراتر از رفع شکست های بازار، بلکه شکل دهی و خلق بازارهای جدید و به عبارتی دیگر امروز دولت ها در قالب "دولت کارآفرین" با ریسک پذیری بالا به حمایت از فرآیند نوآوری می پردازند. در مقابل، عموماً بنگاه ها و بخش خصوصی که خلق نوآوری و دستاوردهای حاصل از آن را متعلق و در نتیجه اقدامات خود می دانند، دارای رویکردی ریسک گریزتر از دولت در حمایت از نوآوری و تأمین مالی آن هستند. بانک های توسعه ای و سرمایه گذاری از مهم ترین ابزارهای دولت ها در حمایت فعال و همراه با ریسک از نوآوری عموماً در شرایط و حوزه هایی است که بنگاه ها و بخش خصوصی تمایلی به سرمایه گذاری  در آن ها ندارد. در انتها نیز چند پیشنهاد و ملاحظه در خصوص مداخله دولت به نفع توسعه نوآوری ارائه شده است.