سید میلاد موسوی حق شناس

فضای مجازی عرصه ای است که بخش گسترده ای از خدمات، تبادلات، گردش اطلاعات، تعاملات، ارتباطات و به تعبیری، حیات در آن یا به واسطه آن جریان می یابد؛ به همین جهت، ضرورت وجود قاعده های اخلاقی در این پهنه با توجه به قابلیت های بی بدیل و روزافزون آن انکارناشدنی است. یکی از ظرفیت های مغفول مانده در زمینه سامان بخشی و توسعه اخلاق در فضای مجازی بهره گیری از نقش مسئولیت های اجتماعی و تدوین کدهای مرتبط با آن است. در این مقاله، بر مبنای نظریه داده بنیاد و با استفاده از روش ترکیبی، ابتدا سعی شده است، با مصاحبه های نیمه ساخت یافته با متخصصان و خبرگان حوزه ارتباطات، کدهای مسئولیت اجتماعی پیشنهادی آن ها در حوزه فضای مجازی استخراج شود و پس از آن، با ترتیب دادن پیمایشی به کمک پرسش نامه، اولویت کدهای مذکور از منظر شهروندان تهرانی مورد سنجش قرار گیرد. تدوین نظام اولویت بندی از این جهت حائز اهمیت است که می تواند در سیاست گذاری ها، قانون گذاری ها و برنامه ریزی های راهبردی مورد نظر و ملاحظه تصمیم گیران و کارگزاران قرار گیرد. بر اساس نتایج این مقاله، کدهای مسئولیت اجتماعی پیشنهادی متخصصان در ده مقوله «روابط اجتماعی»؛ «حریم خصوصی، حفاظت و امنیت»؛ «خانواده و کودکان»؛ «تبلیغات و تجارت الکترونیک»؛ «اقدامات و تکنیک های غیرحرفه ای، آزاردهنده و آسیب زا»؛ «سواد رسانه ای»؛ «تولید محتوا»؛ «مالکیت فکری»؛ «حق دسترسی» و «سرویس اینترنت و پهنای باند» دسته بندی می شوند. همچنین، از منظر کاربران فضای مجازی در شهر تهران، کدهای مسئولیت اجتماعی مرتبط با مقوله های «روابط اجتماعی»؛ «تبلیغات و تجارت الکترونیک» و «حریم خصوصی، حفاظت و امنیت» دارای اولویت بیشتری نسبت به سایرین هستند.

چه رابطه ای میان نهاد قدرت و نهاد موزه وجود دارد؟ آیا در ایرانِ امروز، موزه هایی با تمرکز بر موضوعات و دوران های مختلف تاریخی، از نظر مواد و مصالح، نحوه تنظیم و مراقبت از آن ها و رابطه با مخاطبان، به یک اندازه مورد توجه نهاد قدرت قرار گرفته اند؟ برای پاسخ به این سؤال از نظریه و روش تحلیل گفتمان با تأکید بر نظریه فوکو و نیز شرح ژیلیان رز بر این نظریه استفاده شده است. این مقاله، مطالعه ای درباره آپاراتوس ها و تکنولوژی های نهادی سه موزه «ایران باستان»، «دوران اسلامی» و «انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» با رویکرد تحلیل گفتمانِ نوع دوم است. تحلیل گفتمان نوع دوم بیشتر به نهادها، رویه های مربوط به آنها و نحوه تولید مطالب می پردازد. پس از بازدید میدانی از هر سه موزه، یافته ها حاکی از تفاوت های قابل توجه در آپاراتوس و تکنولوژی های نهادی به کار رفته در آن هاست. نتایج نشان داد موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به منظور مفصل بندیِ گفتمانِ مطلوب متولیانِ خود یعنی استکبارستیزی، مقاومت و پیشرفت در مقایسه با دو موزه دیگر به متنوع ترین، پیشرفته ترین و جذاب ترین طرح ها، فضاسازی ها، تکنولوژی های نمایش، امکانات و فناوری های نوین تجهیز شده است. با فاصله ای قابل توجه موزه دوران اسلامی قرار دارد که علت آن می تواند اهمیت مضاعف تاریخ ایرانِ پس از اسلام و مظاهر فرهنگی آن در مقایسه با ایران باستان برای متولیان و صاحبان قدرت باشد.

در عصر کنونی رسانه ها به عنوان یکی از منابع اصلی شناخت و کسب اطلاعات قلمداد می شوند و ابزاری برای انتقال نگرش ها و دیدگاه ها نسبت به انواع گروه های اجتماعی هستند. در پژوهش حاضر، فیلم های سینمایی و گروه اجتماعی معلولین مورد مطالعه قرار گرفته اند. فیلم به عنوان یکی از منابع شناخت در درک و همچنین تعامل با شرایط و ویژگی های افراد دارای معلولیت از ارزش ویژه ای برخوردار است. سه فیلم سینمایی ایرانی «حوض نقاشی»، «اینجا بدون من»، «بچه های ابدی»، و سه فیلم سینمایی هالیوودی «من پیش از تو»، «من سم هستم» و «مرد بارانی» برای پاسخ به پرسش اصلی مبنی بر چگونگی برساخت معلولیت در سینما و کلیشه های موجود در تصاویر بازنمایی شده از افراد دارای معلولیت، انتخاب شدند. به این منظور از رویکرد بازنمایی استورات هال و مفهوم داغ ننگ گافمن بهره بردیم و با کمک روش تحلیل روایت گریماس، فیلم های منتخب را مورد ارزیابی قرار دادیم. یافته های پژوهش نشان داد که به طور کلی کلیشه های منفی از افراد دارای معلولیت، همچنان درونمایه اساسی پرداختن به این گروه در سینما به شمار می رود. اگرچه فیلم های هالیوودی رویکرد انتقادی تری اتخاذ کرده اند اما همچنان شاهد کلیشه هایی مانند: ترحم برانگیز، بار اضافی و تحمیل به جامعه، ترس از معلولان و پیامدهای آن و انزواگرایی در شخصیت پردازی معلولان هستیم. در مجموع، تحلیل کارکرد کنش نشان داد که معلولان به تصویر کشیده شده، کارکرد مخالف را در روایت دارند؛ از این مسأله می توان نتیجه گرفت که نگاه به معلولان، اغلب مانند سد و مانعی در رسیدن فاعل یا قهرمان به خواسته و آرزوی ش بازنمایی شده است.

تحولاتی که با ورود به حوزه ی دیجیتال در عرصه های متعدد حیات بشر حادث شد به میزانی بود که لقب انقلاب به خود گرفت. فهم دقیق و صحیح انقلاب دیجیتال از آن نظر حائز اهمیت است که با گذشت چند دهه از شکل گیریِ آن، نه تنها خاموش نشده و آرام نگرفته است بلکه هر روز و هر لحظه میدانی دیگر و پهنه ای گسترده تر را از خود متأثر می سازد و متناسب با قدرتِ این نفوذ و وسعتِ این دربرگیری، تبعات و چالش های منبعث از آن نیز قابل توجه تر، جدی تر و دغدغه برانگیز تر می شود. در این میان صنایع فرهنگی نیز رفته رفته گاه مختار و گاه ناچار با این دگرگونی ها همگام شدند و با گذشتِ اندک زمانی اجبار عرصه را بر اختیار تنگ کرد و موج عظیم و پرقدرت دیجیتال سازی، صنایع فرهنگیِ دنیایِ آنالوگ را در خود فرو برد. این پژوهش از رهگذر فراتحلیلِ سی و دو اثر در حوزه ی موضوعی مذکور پس از ارائه ی تعریفی از رسانه های جدید و ذکر تاریخچه ای کوتاه از دیجیتال سازی، به برخی از صنایع فرهنگی نظیر بازی ها، موسیقی و اینترنت در عصر دیجیتال و چالش های نوینِ برخاسته از آن ها می پردازد.مسئله ی به اشتراک گذاری محتوا، مکانیزم های توزیع در فضای جدید، شکافِ دیجیتالی، کنترلِ جریان، هدایت توجه و نقش موتورهای جستجو، تجاری سازی و تبلیغات در فضای مجازی، تبدیل شدنِ کاربران اینترنت به کارگرانِ بدونِ مزد و مسائل مرتبط با کلان داده ها از جمله مباحثی است که در قالب چالش های نوینِ پیرامونِ رسانه های جدید در این پژوهش به آن ها پرداخته شده است.

آخرین کتاب کاستلز، «گسیختگی: بحران لیبرال دموکراسی»، سی و دومین اثر او و اولین کتابی است که به زبان مادری خود یعنی اسپانیایی نوشته است. این کتاب که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد و ترجمه ی آن نیز در ایران در سال ۱۴۰۰ به وسیله ی نشر «اگر» به چاپ رسیده است، تلاشی در راستای معنا کردنِ سناریوی سیاسی سال های اخیر در برخی مناطق جهان است؛ سناریویی که از نظر نویسنده، فروپاشیِ تدریجی یک مدل سیاسی نمایندگی و حکومت، پیرنگِ آن و گسستِ رابطه ی بین حاکمان و حکومت شوندگان، گزاره ی مرکزی آن است. «گسیختگی» همچنین بر فقدان اعتماد به نهادهای سیاسی و در مرکز آن ها، دولت ها تمرکز دارد. این کتاب که برخلاف تألیفاتِ معمولاً حجیمِ کاستلز تنها ۱۳۶ صفحه دارد را از منظری می توان نوعی پاورقیِ بلند برای آثار قبلی او تلقی کرد. این یکی از معدود مواردی است که کاستلز از پر کردنِ کتاب با جداول آماری و انواع داده ها اجتناب می ورزد. در عوض، او پیوندهای دسترسی به اینگونه اطلاعات مانند ارزیابی های مربوط به اعتماد سیاسی و اقتصادی، اعتماد به دولت ها، نیات رأی دهی و سایر موارد را به عنوان داده های پشتیبان در وبسایتِ مؤسسه ی نشر آثارش قرار داده و آدرس پایگاه آن را نیز در بخش انتهایی کتاب ارائه کرده است تا مسیر خوانش کتاب برای مخاطبانِ اثر، هموارتر و روان تر باشد. در مجموع گسیختگی را می توان پاسخی برای نیاز به کوتاه سازی فاصله ی میان گرند تئوری و شهروندان، به ویژه شهروندانی که نیاز به مشارکت در پیامدهای سیاسی جامعه ی شبکه ای دارند، دانست.

کتاب «ساخته شدن فرهنگ های در تبعید؛ کانال های تلویزیونی ایرانی در لس آنجلس » نوشته حمید نفیسی به وسیله انتشارات دانشگاه مینه سوتای آمریکا در سال 1993 به چاپ رسیده است. این پژوهش یک مطالعه موردی مفصل و قوم نگارانه بر روی برنامه های تلویزیونی ای است که برای ایرانیانِ مهاجرت کرده در لس آنجلس تولید می شود. کتاب «ساخته شدن فرهنگ های در تبعید» به این موضوع می پردازد که چگونه تلویزیون سعی دارد از طریق ایجاد تعامل بین امر نو و امر کهن، فردگرایی و سنت گرایی و میان بت واره کردنِ سرزمین گمشده مادری و پذیرش مصرف گرایی ایالت متحده به ایرانیان مهاجر و بی وطن کمک کند تا وضعیت تبعید را به قومیت و وضعیت در آستانه بودن را به ادغام در جامعه میزبان تبدیل کنند. این کتاب با شاخه های متنوع مطالعات فرهنگی از جمله مطالعه تلویزیون، تحلیل جهانی شدن، جهان وطنی و چندفرهنگی بودن در تعامل است.

خبر جعلی را می توان خبری دانست که در ماهیت خود دچار تحریف و از بستر و زمینه اصلی اش جدا شده و بنابراین نامعتبر است. ظهور عصرفناوری های ارتباطی دیجیتال و ویژگی های آن که تغییرات گسترده ای را در نظام های تولید، توزیع و مصرف رسانه ای موجب شده است از یک طرف بستر بسیارگسترده تر و مهیاتری برای انتشار و مصرف اخبارجعلی فراهم آورده  و از طرف دیگر امکانات شناسایی و مقابله با این نوع اخبار را نیز توسعه داده است. امّا به نظر می رسد آن چه که در ابتدا و حتی پیش از استراتژی ها و تکنیک های مقابله باید مورد توجه قرار گیرد، پرداختن به ماهیتِ اخبار جعلی و دلایل ظهور و بروز آن در عصر دیجیتال است. در این پژوهش با استفاده از روش فرا تحلیل کیفی و بهره گیری از مطالعات و پژوهش های صورت گرفته، به تعریف چیستی و تبیین چرایی اخبار جعلی در عصر فناوری های ارتباطی دیجیتال پرداخته شده است. مطالعه و مقایسه ی دیدگاه های مطرح شده در این حوزه، شناسایی وجوه افتراق و اشتراک آن ها و همین طور نوع نگاهِ آن ها به مقوله اخبار جعلی در کنار تطبیق، ترکیب و تفسیرنتایج،  می تواند ما را به سوی اتخاذ یک رویکرد واقع بینانه برای مواجهه با اخبار جعلی و درک چیستی و چرایی بروز رو به گسترشِ آن در عصر ارتباطات نوین جهانی رهنمون شود.