سید مهدی سیدیان

«فقه حکومتی» که یکی از مباحث اصلی در حوزة فلسفة فقه می باشد، نگرشی کل نگر و مبتنی بر دیدگاه حداکثری از دین است. فقه حکومتی، به مثابه یک روش و رویکرد در مقابل فقه فردمحور به شمار می رود و وصفی عام و حاکم بر تمامی ابواب فقه است؛ بدین معنا که فقیه در مقام استنباط احکام شرعی، اجرای احکام در بستر نظام حکومتی اسلامی را به عنوان نهاد ادارة جامعه، مدنظر قرار می دهد. پرسش اصلی این نوشتار، «چیستی، چرایی و چگونگی» فقه حکومتی است. در چیستی، ماهیت فقه حکومتی تبیین می شود. در چرایی، ضرورت فقه حکومتی، و در چگونگی، روش و فرایند دستیابی به آن بررسی خواهند شد. مقالة حاضر با رویکردی تحلیلی تلاش می کند تا ضمن بهره گیری از آرای فقیهانی همچون امام خمینی„ ـ که احیاکنندة فقه حکومتی در بعد نظری، و بنیان گذار جمهوری اسلامی بر مبنای بعد عملی فقه حکومتی در قرن معاصر به شمار می رود ـ جوانب این موضوع را واکاوی و تبیین کند.

امروزه غرب مدعی جهانی شدن است و با سیطره رسانه ای خود، به یکه تازی در این عرصه می پردازد. اما تفاوت های بنیادینی میان نگاه اسلام و غرب به این مفهوم وجود دارد. تبیین ها از ماهیتِ جهان، انسان، هدف و دین، از منظر اسلام و غرب، گوناگون است. حتی اساسا دین در فرهنگ غربی فاقد جامعیت است و به گونه ای تعریف می شود که عرصه های مسائل اجتماعی و سیاسی را دربر نمی گیرد. ازاین رو، بنا بر مبانی فکری و عملی غرب، نمی توان از منظر دین به مسئله «جهانی شدن» و «دهکده جهانی» اندیشید. هدف این مقاله بازنمایی تفاوت های جهانی شدن اسلامی و غربی در مبانی، اهداف، اصول، راهبردها، قوانین و راه کارهای عملی در تدبیر امور جهان و انسان است که با روش تحلیلی و مقایسه ای به ارائه برخی از آنها می پردازیم. جهانی شدن غربی به دنبال حاکم ساختن روحیه سکولاریسم، ماده گرایی، منفعت محوری و رفاه خواهی است، درحالی که جهانی شدن اسلامی به دنبال تعالی و پیشرفت انسان در ابعاد مادی و معنوی است.

اصطلاح «جهانیشدن»، موضوع مباحث بسیاری در حوزه علوم سیاسی، اقتصاد، روابط بین الملل و جامعه شناسی است که اندیشمندان متعددی به طرح دیدگاه های خود پیرامون آن پرداخته اند. هدف این مقاله، بررسی تفاوت جهانیشدن و جهانیسازی، و نیز جهانیسازی اسلامی است. اساسا جهانیشدن فرایندی است که در طول تاریخ شکل گرفته و انسان ها از آغاز تاکنون در آن مشارکت داشته اند. جهانیسازی نیز به طرحی اشاره دارد که نظام سلطه برای سوءاستفاده از جهانیشدن، دست به اقدام میزند. اسلام، هم آرمان و ایده ای جهانی دارد و هم برای تحقق آن، که آرمان همه بشریت نیز هست، طرح و برنامه اجرایی خود را دنبال میکند؛ از این رو، میتوان از آن به «جهانیسازی اسلامی» تعبیر کرد. اگر جهانیشدن فرایندی است که ریشه در تاریخ زندگی اجتماعی انسان دارد، جهانیسازی جریانی است که هدف آن یکسان سازی جهان در جنبه های فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی است. این نوشتار، با استفاده از روش تحلیل مفهومی و روش توصیفی، به واکاوی مفهوم جهانیشدن و جهانیسازی و نیز دیدگاه اسلام در این زمینه میپردازد.

اگر جهانیشدن به معنای نگریستن به جهان به عنوان یک کل باشد و همه انسان ها را به عنوان اعضای جامعه بشری بدانیم، جهانیشدن اسلامی به معنای تأمّل در جهان به عنوان یک هستی واحد و نگریستن به بشریت به عنوان بندگان خدا و اعضای یک پیکره واحد است. چنین نگاهی به انسان و جهان، مؤلفه های جهانیشدن اسلامی را شکل میدهد که بررسی آن، مسئله این نوشتار است که به روش تحلیلی و استدلالی تدوین یافته است. هدف پژوهش بیان بررسی اجمالی رابطه اسلام و جهانیشدن از منظر اندیشمندان غربی است که با اشاره به مبانی نظری جهانیشدن غربی، امتیازات جهانیشدن اسلامی را در قالب مؤلفه هایی مانند آرمان گرایی، توحیدمحوری، فطرت گرایی، عدالت خواهی، اجتهادمحوری، علم گرایی، باور به حکومت جهانی واحد، دعوت محوری و جهادگرایی نمایان سازیم.