بهرام گسیلی

هدف پژوهش حاضر ارزیابی تحلیلی شناسه های حرارتی مصالح مصرف شده در جداره های خارجی خانه های بومی واقع در مناطق روستایی اقلیم کوهپایه ای استان مازندران است. لذا نمونه هایی به روش نمونه گیری تصادفی ساده در پهنه موردمطالعه تعیین و جزییات 30 نمونه از جداره های خارجی خانه های بومی با قدمت 60 تا 80 سال و با مساحت زیربنای 40 تا 60 مترمربع در روستاهای محدوده پژوهش برداشت شده است. در ادامه مشخصات مصالح مصرفی در جداره های متداول را بر اساس استاندارد طراحی محیطی (CIBSE) و اطلاعات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن استخراج کرده و شناسه های حرارتی هشت گانه هرکدام از جداره ها بر اساس لایه های مصرفی آن ها با استفاده از برنامه طراحی شده در محیط نرم افزار EXCEL محاسبه گردید. همچنین تمامی انواع جداره ها بر پایه هرکدام از شناسه های حرارتی هشت گانه در قالب نمودارهای میله ای مقایسه و درنهایت با توجه به اولویت بندی میزان اهمیت هرکدام از شناسه های حرارتی، قیاس جداره ها بر اساس کم ترین و بیش ترین میزان اتلاف انرژی حرارتی انجام شد. به عنوان نتیجه از میان انواع جداره های موجود، جداره خشت خام ازنظر گرمای ویژه حجمی، ضریب کاهش و زمان تأخیر، کارایی بالایی داشته و در موارد دیگر کارایی متوسطی را از خود نشان داده و درمجموع مناسب ترین نوع جداره از منظر موضوع این پژوهش (شناسه های حرارتی هشت گانه) است.

معماری معاصر به دلیل گسست از فرهنگ و هویت بومی خود قادر به ایفای نقشی که برعهده دارد نبوده و این گسست پیامدهای غیرقابل جبرانی به همراه داشته است، به گونه ای که معماران را از اصل و ریشه حقیقی خویش دور کرده و بی توجهی ایشان را به قوانین و اصول حقیقی حاکم بر طراحی بناها به ویژه بناهای فرهنگی که نقشی هویت ساز را در جامعه دارند، در پی داشته است. لذا بررسی حقوق و قوانین حاکم بر فضاهای فرهنگی به خصوص در سطح بین الملل به دلیل گستردگی وظیفه ای که در ترویج و حفظ فرهنگ اقوام و آموزش علوم و فنون دارند یک ضرورت مهم تلقی می شود که باید در طراحی این گونه فضاها مدنظر قرار گیرد. ازاین رو هدف اصلی پژوهش بررسی حقوق مرتبط با فضاهای فرهنگی مندرج در اسناد بین المللی منتخب پژوهش جهت استخراج اصول و مؤلفه هایی برای بهبود کیفی و عملکردی این مکان های ارزشمند در نظر گرفته شده است. به دلیل عمومیت فضاهای فرهنگی و ازآنجاکه بیشترین مخاطبین فضاهای فرهنگی کودکان قلمداد می شوند، ضروری است حقوق فرهنگی مرتبط با کودکان مندرج در اسناد بین المللی نیز مورد توجه و ارزیابی قرار گیرند. در این راستا تلاش شده است با بررسی اسناد بین المللی منتخب شامل اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948، میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب 1966، پیمان نامه حقوق کودک مصوب 1989 که در آن ها به ضوابط حقوق فرهنگی اشاره شده است، به تعدادی از الزامات و مؤلفه ها دست یافت که در نهایت به ارائه راه کارهای معمارانه برای دستیابی به این الزامات منتهی می شود. این راه کارها از قابلیت ارتقاء کیفی فضاهای فرهنگی و اعمال حقوق مربوطه برخوردارند. روش پژوهش، کیفی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای است. نتیجه پژوهش حاکی از مؤلفه هایی اثرگذار چون اجتماع پذیری، تجلی هویت ایرانی، پاسخ گویی فضاها به نیازهای کودکان و بهره وری و سودمندی فضا در مکان های فرهنگی است.

دوره قاجار به دلیل گرایشات مذهبی شاهان قاجار به عنوان یکی از ادوار مهم در تاریخ ایران در زمینه ارج نهادن به احداث بناهای مذهبی آیینی شناخته می شود؛ در این دوره حسینیه ها از جایگاه ویژه ای برخوردار شدند، همچنین شهر کاشان با توجه به پیشینه مذهبی و وجود علمای شیعه، بسیار مورد توجه شاهان قاجار قرار گرفت که منجر به ساخت اماکن مذهبی متعدد از جمله حسینیه ها گردید. لیکن چگونگی الگوی معماری این حسینیه ها به عنوان الگوی معماری آئینی دوره قاجار همواره مورد پرسش بوده و با شبهاتی قرین گشته است. لذا دستیابی به الگوی معماری به کار رفته در حسینیه های دوره ی قاجار به عنوان نمونه ای از معماری آئینی این دوره جهت رفع ابهامات و از آن مهم تر معرفی الگویی همخوان با زمینه و عملکرد به منظور ارتقاء کیفی و فرهنگی معماری کنونی شهر کاشان حائز اهمیت است؛ از این رو هدف پژوهش بر مبنای بازخوانی و دستیابی به الگوی معماری حسینیه های دوره قاجار شهر کاشان شکل گرفته است. در این راستا 5 حسینیه دوره قاجار شهر کاشان شناسایی شد و بر اساس روشی توصیفی تحلیلی با مطالعات میدانی در کنار مطالعه اسناد، مدارک و متون تاریخی در سه سطح کلان، میانی و خرد مورد تحلیل و بازخوانی قرار گرفت و در نهایت با تطبیق و تحلیل اطلاعات گردآوری شده به پرسش های مطرح شده در پژوهش شامل چگونگی ویژگی-های الگوی کالبدی فضایی حسینیه ها و نیز تشابهات و تمایزات موجود در این الگو پاسخ داده شد. با وجود تمایزات اندکی در اجزاء ورودی و نیز تعداد ورودی ها، ابعاد گنبدخانه و الحاقات، نتایج حاصل از مقایسه و تطبیق تحلیل ها در مورد هر یک از نمونه ها حاکی از وجود الگوی معماری ثابت، مشخص و مرکزگرا از جنبه پلان، فرم، سازماندهی فضایی، نما، مصالح و همچنین تزئینات است که از مهم ترین اصول معماری آیینی (تقارن، سلسله مراتب، مرکزگرایی و درون گرایی) پیروی می کند. در نتیجه می توان گفت شاخص-ترین ویژگی های الگوی معماری (کالبدی و فضایی) حسینیه ها عبارت است از هندسه و فرم مشخص، دسترسی پذیری، تجلی فضایی نمایشی، مقدس و متمرکز بواسطه سازماندهی فضایی و بکارگیری عناصر کالبدی خاص نظیر نورگیر، گنبد و کاربندی در فضایی با وسعت متوسط 200 تا 350 مترمربع.

بحران محیط زیست در نیم قرن گذشته و سالیان اخیر ، زندگی بشر بر روی کره زمین را با چالش های جدیدی روبرو ساخته است. پیامدهای ناشی از روش های زندگی ماشینی و صنعتی و استفاده روزافزون از سوخت های فسیلی به منظور دستیابی به آسایش بیشتر در زندگی روزمره ، روز به روز توجه به مسائل زیست محیطی و مصرف بهینه سوخت را در کانون توجه اندیشمندان قرار داده است.در طراحی معماری ، آسایش حرارتی1 از مقوله های بسیار مهم بوده و تأمین آسایش حرارتی ساکنین یک بنا از دغدغه های اصلی در طراحی فضاهای زیستی می باشد ، امروزه در کشور ما ، به منظور دستیابی به این آسایش ، میزان مصرف انرژی در بخش ساختمان به نسبت استانداردهای جهانی ، در حد بالایی قرار دارد. بالا بودن این میزان ، مسلماً با عوامل و فاکتورهای تأثیر گذار مختلفی درارتباط است که در این میان نباید نقش جداره ها و پوسته های خارجی بنا ، نادیده گرفته شود . در این مقاله سعی بر این بوده است که با بررسی جداره های متداول در معماری بومی و مناطق روستایی اقلیم سرد ، نقش پوسته های خارجی بنا در انتقال و اتلاف انرژی حرارتی مورد بررسی قرار گیرد ، در این راستا و به منظور دستیابی به نتایج قابل قبول در این پژوهش مراحل زیر طی شده است: 1 نقش و وظیفه پوسته خارجی بنا در یک ساختمان و بنا ، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است .2- با نگاهی به مفاهیم آسایش حرارتی ، محدوده آسایش حرارتی افراد در فضاهای بسته مورد بررسی قرار گرفته و این دامنه استخراج و مشخص گردیده است .3 داده های هواشناسی ، ویژگی های اقلیمی و اقلیم منطقه اردبیل استخراج و بررسی گردیده و با مشخص شدن نوع اقلیم این مناطق (جزو مناطق سرد ایران) و مقایسه ویژگی های اقلیمی این مناطق با دامنه تغییرات دمایی در محدوده آسایش حرارتی ، مسیر حرکت و جریان و نحوه انتقال انرژی حرارتی توسط پوسته های خارجی بنا ، مشخص گردیده است .4- روش های انتقال انرژی حرارتی در جداره ها ، روش های محاسبه میزان تبادل انرژی حرارتی و شناسه های حرارتی جریان انتقال ناپایدار مورد بررسی قرار گرفته و به منظور سهولت محاسبات و افزایش دقت در محاسبات مربوط به شناسه های حرارتی ، نرم افزار مورد نیاز تهیه گردیده است . 5 مشخصات انواع جداره های متداول در مناطق مورد بحث ، جمع آوری گردیده و در این برداشت ها ، جزئیات جداره ها ، مصالح متداول بومی در پوسته خارجی بنا ها و ویژگی های پوسته های خارجی ، گردآوری شده است . 6 شناسه های حرارتی جداره های پوسته خارجی بناها در مناطق مورد بحث ، محاسبه شده ، سپس این شناسه ها بترتیب اولویت آن ها ، در نمودارهای مورد نیاز ، باهم مقایسه شده اند. 7- با توجه به نتایج حاصل از مطالعات و محاسبات صورت گرفته ، ویژگی ها و مشخصات هر یک از مصالح متداول در معماری بومی منطقه ، جمع بندی شده است . امید است این پژوهش ، گامی مثبت به سمت شناخت بهتر و دقیق تر مشخصات و ویژگی های مصالح متداول در پوسته خارجی بناهای بومی مناطق سرد ایران باشد.

در بیشتر ادیان، مکان مقدس جایی است که از تمام اطرافش متمایز و شاخص باشد. یکی از عناصر شاخص برای متمایز ساختن این اماکن «گنبد» است. گنبد علاوه بر اینکه دارای سازه ای معمارانه و منحصر به فرد است، نمادی ارزشمند و جهانشمول در ادوار تاریخی و سرزمین های گوناگون به شمار می آید. مسئله اصلی پژوهش بررسی نمادین گنبد و تبیین حکمت متعالی به کار رفته در شکل گنبد در ادیان منتخب هندو، ایرانی اسلامی و بیزانس مسیحیت است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی چگونگی تحقق عناصر نمادین و مفاهیم پنهان در ساختار گنبد ادیان منتخب هندو، ایرانی اسلامی و بیزانس مسیحیت است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده که با بهره گیری از ابزار کتابخانه ای با تکیه بر آراء سنت گرایانه انجام شده است. نتایج بیانگر پیروی تمام ادیان از یک هندسه مقدس در شکل گیری معابد مبتنی بر دایره و مربع بوده که تلقی از گنبد عنصر اتصال دهنده روح به ذات یگانه و نمایانگر وحدت است.