سوگند خاکسار

شهر و روستا به مثابه دو سکونتگاه انسانی از دیرباز با یکدیگر پیوند داشته اند. با توجه به این که نوع، شدت و ضعف و کیفیت پیوندهای روستایی شهری همواره دستخوش تحول بوده و از ظرفیت ها و توانایی های آشکار و پنهان فراوانی برای باز ساخت اقتصادی برخوردار است، مطالعه حاضر با آرمان شناخت چالش ها و بازدارنده های بهره گیری از ظرفیت پیوندهای روستایی - شهری و باز ساخت اقتصادی فضای روستایی در کشور ایران و استان قم به مثابه یکی از کشورهای درحال توسعه به روش کیفی انجام شد. داده های کیفی با 8 بحث گروهی و 30 مصاحبه انفرادی ژرف گردآوری شد. این تعداد نمونه به روش هدفمند از میان تعداد 97 نفر از مدیران و خبرگان حوزه موردمطالعه (جامعه آماری) که اطلاع دقیق تری از وضع موجود داشتند و با توجه به سطوح فعالیت، تجربه و جایگاه علمی انتخاب شدند. روش انتخاب خبرگان نمونه گیری هدفمند و با بیشترین گوناگونی بود و باهدف شناسایی صاحب نظران از روش گلوله برفی بهره گیری شد و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه داشت. اطلاعات به روش زمینه مبنا یا درون مایه ای با نرم افزار MAXQDA2020 تحلیل شد. یافته ها آشکار ساخت که ازجمله مهم ترین چالش بهره گیری از ظرفیت پیوندهای روستایی شهری برای باز ساخت اقتصادی فضای روستایی پایین بودن میزان دسترسی و کیفیت راه ها میان شهر و روستا و نرخ پایین شراکت و سرمایه گذاری شهری ها در فعالیت های روستایی است.

مفهوم نوآوری اجتماعی تحول گرا دربرگیرنده گروهی از راهبردها، مفاهیم، اندیشه ها و سازمان های نوینی است که تأمین کننده نیازهای اجتماعی است. این مفهوم یکی از عناصری بنیادین در راستای توسعه پایدار روستایی است؛ بنابراین، سنجش اثرگذاری نهادهای محلی بر نوآوری اجتماعی تحول گرا در راستای توسعه پایدار روستایی با بهره گیری از شاخص هایی همچون: شبکه و روابط اجتماعی، آموزش و آگاهی اجتماعی، نهادهای اجتماعی و عامل همدلی و انسجام اجتماعی، برای رسیدگی به ناسازگاری ها، هدف این پژوهش است. در این پژوهش که از بعد شیوه گردآوری داده ها از نوع توصیفی پیمایشی؛ و برحسب ماهیت داده ها از نوع پژوهش های کمی است که به سنجش شاخص های اثرگذار و اثرپذیر پژوهش در 43 سکونتگاه روستایی نمونه و 400 خانوار نمونه تصادفی شهرستان ری انجام شد. یافته ها نشانگر آن است که میان همه شاخص های اثرگذار نهادهای محلی بر نوآوری اجتماعی تحول گرا در راستای توسعه پایدار روستایی از دیدگاه پاسخ گویان همبستگی مستقیم و مثبت وجود دارد. ارزیابی اثرگذاری نهادهای محلی بر نوآوری اجتماعی با بهره گیری از دیدگاه پاسخگویان روستایی نشان می دهد که هرچند، گفتمان نوآوری اجتماعی، نقش بنیادین در همکنشی و همکاری مدیریت محلی و دیگر نهادها و سازمان های محلی همچون تشکل های مردم نهاد، با دستگاه های بالادست ایجاد می کند؛ اما به دلیل اتخاذ رویکرد از بالا به پایین در ایران و ناحیه موردمطالعه و برآمده از رویکرد حکومت مبنا و در شرایط «قدرت بر» و چیرگی، نهادهای محلی به مثابه نوعی از مدیریت که برای پاسخگویی به نیازهای مردم در اندازه کوچک شکل گرفته است.

میزان رضایتمندی روستاییان از کیفیت خدمات ارائه شده در کانون های روستایی نیازمند بازخورد و دریافت دیدگاه آن ها و مش ارکت شان در فراگرد مدیریت توسعه محلی است. با وجود ارایه خدمات کمابیش زیاد در سکونتگاه های روستایی مورد مطالعه، هنوز شکاف زیادی بین ادراکات و انتظارات روستاییان از کیفیت خدمات مدیریت محلی و میزان رضایتمندی آن ها وجود دارد. بنابراین، واکاوی و شناساندن نقاط قوت و ضعف خدمات رسانی در مح یط روس تا، مدیریت محلی، برنامه ریزان و دست اندرکاران روستایی را در برنامه ریزی مناسب و کارآمد در این زمینه یاری خواهد رساند. پژوهش حاضر با توجه به هدف از نوع کاربردی و با توجه به نحوه گردآوری داده ها به شیوه کمی و میدانی، و مبتنی بر پرسشنامه، به ارزیابی میزان رضایتمندی ساکنان روستایی از خدمات مدیریت محلی با استفاده از مدل سروکوال انجام شد. ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات میدانی پژوهش، پرسشنامه تغییر یافته سروکوال اس ت ک ه برپای ه پیش ینه پژوهش و مطالعات مقدماتی محققان در زمینه هماهنگ کردن پرسشنامه اصلی با ش رایط و مقتضیات خدمات مدیریت محلی تنظیم شده است. نتایج نشان داد، بدلیل برنامه ریزی براساس رویکرد عقل گرایی فن محور ( فنی- ابزاری و با اصالت متخصص ) و بی توجهی به نظر و خواسته های ساکنان روستایی مورد مطالعه در برنامه های عمرانی و اجرای طرح ها، ش کاف زی اد ب ین انتظارات و ادراکات س اکنان روستایی از خدمات مدیریت محلی در بعد محسوسات، قابلیت اعتماد، اطمینان، پاسخ گویی و همدلی وجود دارد. هرچن د در بعضی از گویه های ابعاد پنج گانه مذکور، وضعیت روستاها درمقایسه با گذشته بهبود داشته است، اما کم ت وجهی ب ه خواسته های ساکنان روستایی و مشارکت ندادن آنها در فراگرد خ دمات -رس انی در اف زایش ش کاف ب ین ادراک ات و انتظارات آن ها از خدمات ارایه شده اثرگذاربوده است.

توجه به مقوله سرمایه اجتماعی در مدیریت منابع محیطی توسط مردم و مشارکت در برنامه های مختلف توسعه به مثابه یکی از عناصر مهم مدیریت و توسعه روستایی است؛ که در رفع مشکلات اجتماعی اقتصادی و توزیع بهینه خدمات و امکانات، به منظور افزایش رفاه و آسایش روستاییان مؤثر است. بااین وجود، اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی و مشارکت روستاییان به درستی تشخیص داده نشده است. بدین ترتیب، ایفای نقش مردم و مشارکت آن ها در جهت تسریع فرآیند توسعه آن چنان که باید موردتوجه قرار نگرفته است. بر این شالوده، این پژوهش رابطه بین بهبود سرمایه اجتماعی روستاییان و مشارکت آن ها در برنامه های توسعه روستایی با نقش میانجی اثرات محیطی اکولوژیک، فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی فرهنگی ادراک شده از اجرای برنامه ها و طرح ها توسط روستاییان در روستاهای استان تهران را آشکار می سازد. یافته های پژوهش حاضر که به روش توصیفی پیمایشی و مبتنی بر ابزار پرسشنامه در 400 خانوار نمونه و در 33 روستای نمونه انجام شد، بیانگر تأثیر مثبت سرمایه اجتماعی بر مشارکت روستاییان در برنامه های توسعه روستایی است؛ به سخن دیگر با بهبود آگاهی اجتماعی، اعتماد اجتماعی و شبکه های اجتماعی نسبت به اجرای برنامه ها و طرح های اجتماعی اقتصادی توسط مدیریت محلی، مشارکت روستاییان در اجرای طرح ها و شراکت در فعالیت های اجتماعی و سرمایه گذاری اقتصادی در روستاها افزایش یافته که درنتیجه موجب بهبود میانگین ابعاد توسعه پایدار روستایی شده است.