یونس نوبخت

همه گیری کووید-19 علاوه بر ایجاد موجی از ابتلا و مرگ و میر، کشورهای مختلف را درگیر بحران اقتصادی ویژه ای کرد. در جریان بحران همه گیری کووید-19 تقریباً تمام کشورها از مشوق های مالیاتی به عنوان ابزاری با اهمیت جهت کاهش تأثیرات منفی اقتصادی این بحران استفاده کرد ند. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل مشوق های مالیاتی کشورهای آلمان، روسیه و اسپانیا در مواجهه با بحران کووید-19 می باشد. بررسی و تحلیل مشوق های مالیاتی کشورهای مختلف در مواجهه با این بحران و برجسته کردن نکات قوت و ضعف آنها، سایر کشورها را در اتخاذ تصمیمات مناسب در مواقع بحرانی مانند بحران همه گیری کووید-19 یاری می رساند. پژوهش از نوع کاربردی بوده و با استفاده از روش های تحلیل محتوا و تحلیل تطبیقی انجام گرفته است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به پایگاه های اطلاع رسانی معتبر جهانی همچون OECD و بکارگیری ابزار سیاهه وارسی گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بدین ترتیب، یافته های پژوهش نشان می دهد، کشورهای منتخب مورد مطالعه در این بحران از مشوق های مالیاتی مختلف و متنوعی شامل؛ تعویق مالیات، کاهش مالیات، کاهش پیش پرداخت مالیات، امهال مالیاتی، بازپرداخت زیان مالیاتی، مالیات صفر، تقسیط مالیات، تعطیلات مالیاتی، معافیت مالیاتی و تعویق پیش پرداخت مالیات به منظور کاهش آثار منفی اقتصادی بحران همه گیری کووید-19 استفاده کرده اند. در این میان، روسیه بیشترین و اسپانیا کمترین تنوع را در استفاده از انواع مشوق های مالیاتی داشته اند. در هر حال، در شرایط بحرانی تقریباً تمام مشوق های مالیاتی می توانند مورد استفاده سیاست گذار مالیاتی قرار گیرند، به شرطی که مشوق های مالیاتی مورد استفاده ضمن کمک به خارج شدن کسب و کارها از بحران، از هدر رفت منابع مالی دولت نیز جلوگیری نمایند. بدین ترتیب، انتظار می رود، نتایج و پیشنهادات این پژوهش بتواند به-عنوان یک نقشه راه برای استفاده هرچه بهتر از انواع مشوق های مالیاتی در مواقع بحرانی مانند بحران همه گیری کووید-19 مورد استفاده سیاست گذار مالیاتی در این زمینه قرار گیرد.

مطالعات علم سنجی تصویرى از جریان تولید، اشاعه و بهره گیری از علم را در اختیار مدیران سطوح مختلف پژوهشی و اجرائی قرار می دهد تا بر اساس آن به برنامه ریزی در حوزه مربوطه بپردازند. هدف این مقاله، مطالعه علم سنجی تحقیقات مدیریت سود در ایران بود. پژوهش از نوع کاربردی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی مجلات علمی رشته های آموزشی حسابداری و مالی است که اقدام به انتشار مقاله در این زمینه نموده اند. محدود ه زمانی پژوهش نیز 26 ساله بوده و از سال 1371 تا سال 1397 می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد تحقیقات مدیریت سود در ایران با فاصله 37 ساله از سایر کشورها و از سال 1382 شروع شده است. پژوهش های مرتبط با مدیریت سود واقعی نیز با 14 درصد از مجموع این تحقیقات سهم اندکی از این نوع پژوهش ها را در ایران به خود اختصاص داده است. مدل تعدیل شده جونز (1991) با 56 درصد، در بخش مدل های مدیریت سود تعهدی و مدل رویچودری (2006) با 55 درصد در بخش مدل های مدیریت سود واقعی بیشتر از سایر مدل های کشف مدیریت سود مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته است. از مجموع 7012 منبع مورد استناد در مقالات نیز، 73 درصد منابع به زبان انگلیسی و 27 درصد به زبان فارسی بوده است. در هر حال، با توجه به اهمیت موضوع، تعداد اندک پژوهش های صورت گرفته در این حوزه، بخصوص در بخش مدیریت سود واقعی، بر لزوم توجه بیشتر به این حوزه که به منظور پیشگیری و کشف مدیریت سود انجام می شوند، تأکید دارد.

اجتناب از پرداخت مالیات از مهمترین تصمیمات مدیران است که به واسطه جلوگیری از انتقال منابع شرکت به دولت ممکن است آثار مساعد یا نامساعدی بر عملکرد شرکت داشته باشد. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر اجتناب از پرداخت مالیات بر معیارهای حسابداری و اقتصادی عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سال های 1397-1388 می باشد. فرض یه ه ای پژوهش ب ا استفاده از م دل ه ای رگرسیونی چند متغیره آزمون و برای اندازه گیری عمکرد شرکت از معیار حسابداری جریان نقد آزاد و دو معیار اقتصادی ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار استفاده شده است. همچنین، جهت اندازه گیری اجتناب مالیاتی نیز نرخ موثر مالیاتی جریان نقد عملیاتی بکارگرفته شده است. یافته های پژوهش نشان داد، اجتناب از پرداخت مالیات بر معیارهای حسابداری و اقتصادی عملکرد شرکت تاثیر منفی و معنی داری دارد. به عبارتی، با افزایش اجتناب مالیاتی عملکرد شرکت کاهش یافته است. بنابراین می توان نتیجه گرفت، انتخاب استراتژی اجتناب از پرداخت مالیات به عنوان روشی برای جلوگیری از خروج منابع، تاثیر منفی بر عملکرد شرکت ها دارد که می تواند ناشی از استفاده نامطلوب از منابع حاصله از آن باشد.

هدف: تحلیل محتوای مجلات از طریق شناسایی ویژگی های اطلاعات ثبت شده در مقالات به مدیران مجلات در شناسایی نقاط قوت و ضعف مجله یاری می رساند. هدف این پژوهش، بررسی جریان دانشی و محتوایی مقالات مجله دانش حسابداری به عنوان یکی از معتبرترین نشریات علمی حوزه دانش حسابداری در ایران، از ابتدای انتشار تا پایان سال 1398 است. روش : این مطالعه از نوع علم سنجی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی مقالات منتشر شده در مجله است که همگی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. داده های پژوهش نیز با به کارگیری ابزار سیاهه وارسی گردآوری و با استفاده از نرم افزار اکسل مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته اند. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد، در 285 عنوان مقاله منتشر شده در طی این سال ها، 696 نویسنده مشارکت داشته اند که از این تعداد، کارشناسان ارشد با 34 درصد و استادیاران با 30 درصد، در صدر جدول نویسندگان این مجله قرار دارند. در بین دانشگاه ها و مراکز آموزشی نیز دانشگاه شیراز با 25 عنوان مقاله در رتبه اول و دانشگاه تهران با 24 عنوان مقاله در رتبه دوم قرار گرفته است. همچنین از نظر گرایش موضوعی، 83 درصد از آثار منتشر شده در حوزه حسابداری مالی بوده و حسابرسی با 10 درصد در رتبه بعدی قرار گرفته است. از مجموع 8179  منبع مورد استناد در مقالات نیز، 73 درصد منابع به زبان انگلیسی و 27 درصد به زبان فارسی بوده است. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان می دهد، بیشترین تعداد مقالات منتشر شده مربوط به موضوع حسابداری مالی بوده و سهم سایر موضوعات بسیار اندک است. از سوی دیگر، ارزیابی استنادات مقالات نیز حاکی از آن است که بیشترین استنادات مقالات به منابع لاتین بوده است. بنابراین ضروری است دست اندرکاران مجله ضمن تنوع بخشی در پذیرش موضوعات مختلف حسابداری، با اتخاذ تدابیری راه را برای انتشار مقالات بکر و جدید پژوهشگران داخلی باز نمایند.

هدف: هدف از این پژوهش، بررسی نقش تعدیل گر استقرار کمیته حسابرسی و تخصص حسابرس در صنعت بر ارتباط بین جریان نقد آزاد و مدیریت سود واقعی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با حجم نمونه 133 شرکت برای سال های 1397-1388است.  روش: فرض یه ه ای پژوهش ب ا به ره گیری از الگوه ای رگرسیونی چند متغیره آزمون و برای سنجش جریان نقد آزاد از الگوی چن و همکاران (2016) و به منظور آزمون معیارهای مدیریت سود واقعی از الگوی کوهن و زاروین (2010) استفاده گردید. همچنین برای سنجش متغیرهای تعدیل گرِ استقرار کمیته حسابرسی و تخصص حسابرس در صنعت به صورت ساختگی از اعداد صفر و یک استفاده شده است.  یافته ها: یافته ها حاکی از ارتباط بین جریان نقد آزاد و مدیریت سود واقعی از طریق هزینه های تولید غیرعادی و جریان نقد عملیاتی غیرعادی است، اما بین جریان نقد آزاد و مدیریت سود واقعی از طریق هزینه های اختیاری غیرعادی ارتباط معنا داری مشاهده نگردید. بنابراین، متغیرهای تعدیل گر با دو معیار هزینه های تولید غیرعادی و جریان نقد عملیاتی غیرعادی آزمون شدند و مشخص گردید استقرار کمیته حسابرسی و تخصص حسابرس در صنعت، ارتباط بین جریان نقد آزاد و مدیریت سود واقعی را تضعیف می کند.  نتیجه گیری: وجود کمیته حسابرسی کارآمد به عنوان ناظر درون سازمانی می تواند قدرت مدیریت برای دستکاری صورت های مالی را محدود و رفتار فرصت طلبانه وی را برای استفاده از جریان های نقد آزاد جهت مدیریت سود از طریق اتخاذ تصمیم های عملیاتی کنترل نماید. همچنین، حسابرسان متخصص در صنعت به عنوان ناظران برون سازمانی با نظارت بر فرآیند گزارشگری مالی، هم از طریق حسابرسی صورت های مالی و هم از طریق تأثیر متقابل بر سازوکارهای داخلی حاکمیت شرکتی، می توانند باعث محدودتر شدن استفاده ناکارا از جریان های نقد آزاد شرکت توسط مدیریت گردند.

هدف این پژوهش، مطالعه علم سنجی تولیدات علمی فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی دانشگاه تهران، به عنوان با سابقه ترین نشریه علمی حوزه دانش حسابداری در ایران از ابتدای انتشار (1371) تا پایان سال 1397 است. این مطالعه از نوع علم سنجی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی صورت گرفته است. داده های پژوهش نیز با بکارگیری ابزار سیاهه وارسی گردآوری و با استفاده از نرم افزار اکسل مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد؛ در 563 عنوان مقاله چاپ شده در طی این سال ها، 1222 نویسنده مشارکت داشته اند که از این تعداد، 1039 نفر را مَردان و 183 نفر را زنان تشکیل داده اند. در عین حال 8 درصد مقالات تک نویسنده ای و 92 درصد حاصلِ کارگروهی بوده است. از نظر سطح تحصیلی و مرتبه علمی نیز، استادیاران با 41 درصد و دانشیاران با 16 درصد، در صدر نگاره نویسندگان قرار دارند. در بین دانشگاه ها و موسسات آموزشی، دانشگاه تهران با 114 عنوان مقاله در رتبه اول و دانشگاه شیراز با 34 عنوان مقاله در رتبه دوم قرار گرفته است. از نظر گرایش موضوعی، 72 درصد از آثار منتشر شده در حوزه حسابداری مالی بوده و حسابرسی با 13 درصد در رتبه بعدی قرار گرفته است. همچنین، از مجموع 12698 منبع مورد استناد در مقالات، 74 درصد منابع به زبان انگلیسی و 26 درصد به زبان فارسی بوده است.

اجتناب از پرداخت مالیات از مهمترین تصمیمات مدیران است که به واسطه جلوگیری از انتقال منابع شرکت به دولت ممکن است آثار مساعد یا نامساعدی بر ارزش شرکت داشته باشد. هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر اجتناب از پرداخت مالیات بر ارزش شرکت در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با حجم نمونه 180 شرکت برای سال های 1397-1388 می باشد. فرض یه ه ای پژوهش ب ا به ره گیری از م دل ه ای رگرسیونی چند متغیره آزمون و برای بررسی ارزش شرکت از دو معیار حسابداری جریان نقد آزاد برای واحد تجاری و جریان نقد آزاد ناشی از کسب و کار استفاده گردیده است. همچنین جهت اندازه گیری اجتناب مالیاتی نیز نرخ مؤثر مالیاتی جریان نقد عملیاتی بکار گرفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که اجتناب از پرداخت مالیات بر معیارهای حسابداری ارزش شرکت تأثیر مثبت و معنی داری دارد، به این معنی که با افزایش اجتناب مالیاتی ارزش شرکت افزایش می یابد. شدّت این افزایش در ارزش برآوردی شرکت از طریق جریان نقد آزاد ناشی از کسب و کار نسبت به ارزش برآوردی شرکت از طریق جریان نقد آزاد برای واحد تجاری بیشتر است که می تواند ناشی از خنثی شدن اثر تأمین مالی در آن باشد. بدین ترتیب نتایج پژوهش حاکی از تأیید تئوری ارزش آفرینی در رابطه بین فعالیت های اجتناب مالیاتی و ارزش شرکت است. 

هدف: شرکت ها برای جذب سرمایه گذاران باید ارزش خود را جذاب نگه دارند. چنانچه ارزش شرکت کاهش یابد، اعتماد سرمایه گذاران به شرکت نیز کاهش خواهد یافت. مدیران می توانند با استفاده از مدیریت سود بر ارزش شرکت تأثیرگذار باشند. از این رو، در این پژوهش، تأثیر مدیریت سود تعهدی و واقعی، بر ارزش شرکت بررسی شده است. روش: برای دستیابی به هدف پژوهش، اطلاعات مالی 180 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زم انی 1387 تا 1397 بررسی شد. فرضیه های پژوهش نیز با استفاده از مدل های رگرسیونی چندمتغی ره ب ا داده ه ای ترکیبی آزمون شد. یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش، مدیریت سود تعهدی، از طریق اقلام تعهدی اختیاری و مدیریت سود واقعی، از طریق هزینه های تولید غیرعادی و جریان های نقد عملیاتی غیرعادی، تأثیر مثبت و معناداری بر ارزش شرکت ناشی از جریان نقد آزاد دارد. اما، بین مدیریت سود واقعی از طریق هزینه های اختیاری غیرعادی و ارزش شرکت ناشی از جریان نقد آزاد، رابطه معناداری مشاهده نشد. این در حالی است که تأثیر مدیریت سود تعهدی، از طریق اقلام تعهدی اختیاری و مدیریت سود واقعی، از طریق هزینه های تولید غیرعادی و جریان های نقد عملیاتی غیرعادی بر ارزش شرکت ناشی از ارزش افزوده اقتصادی منفی و معنادار بوده است. همچنین، مدیریت سود واقعی از طریق هزینه های اختیاری غیرعادی بر ارزش شرکت ناشی از ارزش افزوده اقتصادی، تأثیر مثبت و معناداری داشته است. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان دادند که مدیریت سود، ارزش شرکت ها را تحت تأثیر قرار می دهد. این تأثیر، در برخی موارد مثبت و در برخی دیگر منفی است. این موضوع نشان می دهد که دستکاری اقلام تعهدی اختیاری و فعالیت های واقعی بر ارزش شرکت ها، اثرهای متفاوتی دارد که می تواند منافع ذی نفعان را در شرکت با خطر جدی مواجه کند.

هدف این پژوهش، بررسی جریان دانشی و محتوایی دو فصلنامه پیشرفت های حسابداری به عنوان یکی از بهترین نشریات علمی حوزه دانش حسابداری در ایران، از ابتدای سال انتشار تا پایان سال 1397 بود. این مطالعه از نوع علم سنجی بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی مقالات منتشرشده در مجله بود که همگی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند (170 = N). داده های پژوهش نیز با به کارگیری ابزار سیاهه وارسی گردآوری و با استفاده از نرم افزار اکسل مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد؛ در 170 مقاله منتشرشده در طی این سال ها، 417 نویسنده مشارکت داشته اند که از این تعداد 354 نفر را مردان و 63 نفر را زنان تشکیل داده اند. با در نظر گرفتن سطح تحصیلی و مرتبه علمی نویسندگان؛ کارشناسان ارشد با 33 درصد و استادیاران با 29 درصد، در صدر جدول نویسندگان قرار دارند. درعین حال 3 درصد مقالات، تک نویسنده ای و 97 درصد حاصلِ کارگروهی بوده است. در بین دانشگاه ها و مراکز علمی، دانشگاه شیراز با 48 عنوان مقاله در رتبه اول و دانشگاه اصفهان با 15 عنوان مقاله در رتبه دوم قرار گرفته است. ازنظر گرایش موضوعی، 79 درصد از آثار منتشرشده در حوزه حسابداری مالی بوده و حسابرسی با 11 درصد در رتبه بعدی قرار گرفته است. از مجموع 5864 منبع مورد استناد در مقالات، 72 درصد منابع به زبان انگلیسی و 28 درصد به زبان فارسی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد؛ بیشترین تعداد مقالات منتشرشده مربوط به موضوع حسابداری مالی بوده و سهم سایر موضوعات اندک است. از طرف دیگر، ارزیابی استنادات مقالات نیز نشان می دهد که بیشتر پژوهشگران به منابع لاتین استناد نموده اند تا به منابع فارسی؛ بنابراین ضروری است دست اندرکاران این حوزه ضمن تنوع بخشی در پذیرش موضوعات مختلف حسابداری، با اتخاذ تدابیری، ازجمله تشویق و ترغیب پژوهشگران جوان، راه را برای انتشار مقالات بکر و جدید پژوهشگران داخلی باز نمایند.

هدف این مقاله، مطالعه علم سنجی تولیدات علمی پژوهشنامه مالیات به عنوان تنها نشریه علمی پژوهشی حوزه دانش مالیاتی در ایران، بین سال های 1387- 1397 می باشد. داده های پژوهش با به کارگیری ابزار سیاهه وارسی گردآوری و با استفاده از نرم افزار اکسل مورد تجزیه و تحلیل قرار آماری گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد؛ در طول سال های مورد مطالعه 273 مقاله منتشر شده که 626 نویسنده در تولید این مقالات مشارکت داشته اند، از این تعداد 484 نفر را مردان و 142 نفر را زنان تشکیل داده اند. با در نظر گرفتن سطح تحصیلی و مرتبه علمی نویسندگان؛ کارشناسان ارشد با 42 درصد و استادیاران با 28 درصد در صدر جدول نویسندگان قرار دارند. در عین حال 15 درصد مقالات تک نویسنده ای و 85 درصد حاصلِ کارگروهی بوده است. در بین دانشگاه ها و مراکز علمی، دانشگاه علامه طباطبائی با 27 مقاله در رتبه اول و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی به همراه دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی با 16 مقاله در رتبه دوم قرار گرفته اند. از نظر گرایش موضوعی، 11 درصد از آثار منتشر شده در حوزه ارزیابی کارکنان و ادارات مالیاتی بوده، مالیات بر درآمد شرکت ها با 7/3 درصد و فرار مالیاتی با 6/6 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.