علی احمد رفیعی راد

در درازنای تاریخ، ساکنان سرزمین نیمه خشک و کم باران ایران متناسب با وضعیت سرزمینی خود به شیوه های متفاوت به بهره برداری از منابع آب اقدام نموده اند. لیکن در سده ی اخیر با رواج الگوهای مکتب نوسازی، در شیوه های بهره برداری از منابع مذکور دگرگونی بنیادی به وجود آمده که این منابع را به طور چشمگیری دچار چالش نموده است. مقاله حاضر برآمده از چنین نگاهی، حفر چاههای عمیق و ترویج آن را در یکی از اولین برنامه های گسترده نوسازی ایران- موسوم به اصل 4 ترومن (1349-1327)- بررسی می نماید. مسئله اصلی پژوهش حاضر جستجوی ریشه های بحران آب و به عبارتی ریشه های تغییر الگوی بهره برداری است که منجر به این بحران شده است. روش تحقیق مورد استفاده بر اساس مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد و مدارک تاریخی با تاکید بر منابع و اسناد دست اول است. این اسناد عبارتند از: اسناد کتابخانه و آرشیو ملی ایران (مراکز تهران، اصفهان و کرمان)، کتاب «اسنادی از اصل 4 ترومن در ایران»، آرشیو اینترتی وزارت کشور امریکا ، آرشیو اینترنتی آژانس آمریکایی توسعه بین المللی انتشارات و مکاتبات مربوط به اصل 4 و همچنین اسناد مؤسسات وابسته مانند دانشگاه یوتا. بررسی جایگاه و مبانی نظری موضوع<span style="font-size: 13.0pt; با تفکیکِ نقش، کنش و تاثیر سه دسته کنشگر متعامل در این فرایند(کارگزاران آمریکایی در مقام مروجان، تسهیل گران و توسعه گران رهیافت جدید؛ دولت و کارگزاران دولتی ایران؛ و مردمان عادی یا بهره مندان از منابع اصل4) صورت می گیرد. برآمده از یافته های پژوهش می توان گفت؛ اصل چهار ترومن با استفاده از روش های مختلف آموزش و نهاد سازی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در چهار مرحله(دوره های ترجیح رویکرد نوسازانه برای بهره برداری از منابع عملیاتی نمودن برنامه ها، تغییر اولویت از اجرا به نظارت و برنامه ریزی، دوره پس از اتمام قرارداد )بر تکوین و تشدید وضعیت بحرانی آب های زیرزمینی ایران موثر بوده است.

مطالعه حاضر به دریافت زنان روستایی میانکوه شرقی پلدختر از سریال «گذر از رنج ها» پرداخته است که در زمستان 1393 از شبکه اول تلویزیون پخش شده است. افراد مورد مطالعه با استفاده از نمونه گیری هدفمند انتخاب و تا اشباع نظری با 21 نفر آن ها مصاحبه نیمه ساخت یافته انجام شده، سپس داده ها مورد تحلیل مضمونی قرارگرفته اند. بر اساس یافته ها، زنان موردمطالعه در موقعیت های مختلف اجتماعی، گفتمان مسلط سریال را فعالانه خوانش نموده اند. نوع دریافت زنان به صورت طیفی در سه گروه انتقادی، جایگاه مسلط و توافقی بوده است. یافته ها نشان می دهد؛ زنان بر اساس میزان دسترسی گفتمانی، در ارزش ها و ایده آل های متن جرح وتعدیل به عمل آورده و آن را در بستر اجتماعی و فرهنگی خود، مورد گفتگو قرار داده اند. آن ها معانی گفتمان مسلط مشتمل بر تقابل های دوگانه، نمونه آرمانی زن و روان شناسی کردن امور را بر اساس جایگاه خود تعدیل کرده و به خلق و بسط معانی جدید مانند «نقش تعین کنندگی مردان» و «گریز از رنج ها» مبادرت نموده اند. این سریال زنان را به علل گوناگون مانند سرگرمی، لذت، موضوع گفتگو و همذات پنداری با قهرمان داستان جذب خود کرده بود. به طورکلی، این یافته ها، تأییدکننده نظریه مخاطب فعال حتی در مورد زنان روستایی موردمطالعه می باشد.

اچ آی وی/ایدز به عنوان مساله ای چندوجهی دارای پیامدهای زیستی، اجتماعی و روانی است که زندگی فردی و اجتماعی مبتلایان را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری با قرار گرفتن در کانون روابط اجتماعی فرد، تعاملات او را دست خوش تغییرات اساسی می کند. یکی از جنبه های کمتر دیده شده این بیماری که در تحقیقات مرتبط نیز مورد غفلت قرار گرفته است،افشاء می-باشد. تحقیق حاضر به بررسی این موضوع در بین زنان مبتلا در شهر تهران پرداخته است. روش تحقیق مورد استفاده به صورت کیفی تحلیل مضمونی و ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساخت یافته بوده است. روش نمونه گیری به صورت هدفمند و جامعه پژوهشی 18 نفر بوده که تا زمان اشباع نظری با رضایت آگاهانه و اصول اخلاقی رازداری انتخاب شده و به سوالات پاسخ داده اند. زمان گردآوری اطلاعات بهار و تابستان 1398 بوده است. براساس یافته ها در ذیل تجربه ی مفهوم افشاء، چهار مضمون اصلی و هشت مضمون فرعی به دست آمده است. مضامین اصلی شامل«مرزبندی افشاء»، «ترس از افشاء»، «مدیریت افشاء» و «ناسازه افشاء» می باشد و مضامین فرعی دربردارنده«دوگانه بیمار- بیماری»، «مرز احساس امنیت و احساس عدم امنیت»، «ترس از انگ غیراخلاقی بودن»، «ترس از طرد»، «دوراهی افشاء»، «کنترل افشاء»، «همدلی و حمایت» و «طرد» بوده است.

در دو دهه اخیر و با کشف و توسعه داروهای کنترل اچ آی وی/ایدز، امکان تبدیل آن از یک بیماری کشنده و غیر قابل کنترل به یک بیماری مزمن کنترل شونده فراهم شده است. تکوین چنین وضعیتی در کنار انگ اجتماعی و ابعاد پیچیده ای که این بیماری دارد، موضوع راهبردهای مبتلایان برای مدیریت زندگی را از اهمیت ویژه ای برخوردار می گرداند، مقاله حاضر راهبردهای مبتلایان اچ آی وی/ایدز برای مدیریت زندگی پس از بیماری را در نمونه ای 31 نفری بررسی نموده است. جامعه پژوهشی، افراد مبتلا به اچ آی وی/ایدز در شهر تهران بوده که در بازه زمانی پاییز و زمستان 1398 از طریق مراکز مشاوره بیماری های رفتاری و با نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. روش مطالعه به صورت کیفی و با ابزار مصاحبه نیمه ساخت یافته بوده است که اطلاعات جمع آوری شده با کدگذاری سه مرحله ای و به شیوه تماتیک(مضمونی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. مبتنی بر یافته های پژوهش، مبتلایان برای مدیریت زندگی پس از ابتلا به بیماری از راهبردهای پنج گانه مدیریت افشاء، مدیریت روابط، مشارکت در راستای بیماری، تقویت خود و توسل به مذهب استفاده می کنند. این راهبردهای از 11 زیر مقوله و 30 مفهوم انتزاع پیدا کرده اند. مبتنی بر یافته ها انگ زدائی از ایدز، فراهم نمودن بستر مشارکت مبتلایان و حمایت لازم می تواند آنها را در مدیریت مطلوب زندگی پس از بیماری یاری نموده و همزمان به یاریگری آنها در فعایت های داوطلبانه مرتبط با بیماری بینجامد.

تحقیر به عنوان امری اجتماعی، چندوجهی، پویا و رابطه ای روابط و تعاملات اجتماعی فرد را دستخوش تغییرات منفی می کند. میزان و گستره-ی این تغییرات در فرد تحقیر شونده با توجه به جایگاه او و موضوع تحقیر، متفاوت است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تجربه ی تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به اچ آی وی/ایدز انجام شده است. با توجه به جایگاه فرودست زنان در گروه های مورد بررسی و داغ ننگ پیچیده ی مرتبط با موضوع تحقیر یعنی اچ آی وی/ایدز مطالعه حاضر گامی به سوی آگاهی از یک پدیده اجتماعی متکثر و کمتر شناخته شده می باشد. تحقیق حاضر به روش کیفی انجام شده و جامعه پژوهشی، زنان مبتلا به اچ آی وی/ایدز در استان تهران بوده است. جامعه مذکور از سه باشگاه افراد مثبت در شهرهای ورامین، شهریار و تهران(باشگاه استاد معین) انتخاب شده اند. از میان افراد باشگاهها، نمونه ها (21 نفر)به صورت در دسترس با حداکثر تنوع ، رضایت آگاهانه و اصول اخلاقی رازداری انتخاب و به سوالات پاسخ داده اند. زمان گردآوری اطلاعات زمستان و بهار 1398-1397،ابزار گردآوری به صورت مصاحبه نیمه ساخت یافته و شیوه تحلیل اطلاعات به صورت «تحلیل مضمونی» بوده است. مهمترین مضامین به دست آمده عبارتند از«تحقیر ناشی از غیرسازی»،«تحقیر ناشی از بی ارزش شماری»، «مارپیچ زنانگی»، «ایدز و تحقیر»، «هراس از تحقیر» و «پذیرش تحقیر». مبتنی بر یافته ها می توان گفت اچ آی وی/ایدز در تلاقی با جنسیت، رابطه هم افزایی داشته و تحقیر بیشتر زنان مبتلا را موجب می شود. این وضعیت در کانون زندگی زنان مبتلا قرار گرفته و تمامی تجارب روزمره آنان را تحت تاثیر خود قرار می دهد.