فاطمه صادقی تبار

صور خیال شعر شاعران نابینا، از موضوعاتی است که تاکنون مورد توجّه، نقد و بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله، صور خیال این شاعران با توجّه به محرومیتشان از درک زیبایی های بصری، در روشی توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. مبنای این پژوهش دیوان شوریده شیرازی و سه دفتر منتشر شده مهین زورقی است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا میتوان برای حواس دیگری غیر از بینایی در بر ساختن صورت های خیالی در شعر فارسی نقشی قائل شد؟ این تحقیق با نگاهی به تأثیر حواس گوناگون بر تصاویر شعری نابینایان و میزان بهره گیری آنها از این حواس، سهم عناصر دیداری و غیر دیداری و لایه های پنهانی شعر یک نابینا و تاثیر نابینایی بر شعرشان را نقد و تحلیل کرده است. پژوهش حاضر نشان می دهد شاعران نابینا در به کارگیری مفاهیم حسی و رنگ ها در صور خیال، تفاوت عمده ای با بینایان ندارند؛ امّا برای جبران فقدان حس بینایی میکوشند از ظرفیتهای حواس دیگر بهره گیرند. از این رو بسامد برخی از عناصر خیالی چون حسآمیزی و کنایه در شعرشان بیشتر است. عدم تنوّع رنگ، برجستگی برخی اعضا چون دست و زبان و ابهام در صورخیال از ویژگیهای بارز صورخیال شعر نابینایان است.

عنوان یک مجموعه شعر در اولین نگاه، پلی ست بین شاعر و خواننده که می تواند قسمت مهمی از تفکر خویش را قبل از شروع خوانش کتاب با خواننده در میان بگذارد. عنوان گذاری بر مجموعه ها در سده ی اخیر رواج یافته و در نقد ادبی دارای جایگاه ویژه و درخورتوجهی شده است، چنان که نام مجموعه های یک دوره را می توان زبان ادبی غالب آن روزگار به حساب آورد. تحقیق پیش رو در روشی توصیفی، تحقیقی و تطبیقی و با مراجعه به دفترهای شعر دهه ی سی و نقدهای منتقدان درباره ی عنوان 95 دفتر شعر انجام شده است. دهه ی سی در ادبیات معاصر، هم به سبب وقایع سیاسی و تاریخی آن و هم به لحاظ فرهنگی و اجتماعی و حضور شاعران بزرگ با سلیقه های شعری متفاوت و حوزه ی اندیشه ی وسیع، اهمیت زیادی دارد. بررسی عنوان های دفترهای شعر این دوران به عنوان چکیده ی هر دفتر از هر شاعری، نکات برجسته ای را مشخص کرد. در دهه ی سی حجم کتاب های شعر منتشرشده نسبت به دهه های قبل فزونی چشمگیری یافته و شاعر برای نزدیک شدن به جامعه، زبان ملموس تری برای نامیدن کتاب هایش برگزیده است. همچنین مکتب های ادبی و وقایع سیاسی و تحولات شخصی در نام گذاری دفترهای شعر بسیار مؤثر بوده و عنوان دفترهای شعر، شخصیت، مسائل فرهنگی و باورها را به نمایش گذاشته اند که این مسئله در شعر مدرن آن روزگار هم ریشه دارد.