محمد البوعلی

سیاست متحدالشکل کردن لباس ایرانیان به عنوان یکی از ارکان نمادین برساختن هویت جدید ایرانی در سرتاسر دوره پهلوی اول دنبال شد. اجرای این سیاست در مناطق مختلف کشور و در قبال اقوام مختلف، رویه های خاصی را ایجاب می کرد. جامعه ی عرب خوزستان یکی از حوزه های قومی بود که در معرض این سیاست قرار گرفت. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که این سیاست در جامعه عرب خوزستان با کدام تدابیر و شیوه های عملی دنبال شد و چه واکنش هایی را از سوی این جامعه ی قومی در پی داشت؟ تحقیق حاضر با روش تاریخی و استفاده از منابع دست اول مانند اسناد و نشریات صورت گرفته است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که کارگزاران حکومت درزمینه ی اجرا و پیشبرد اقدامات خود به دو روش متوسل شدند؛ نخست استفاده از سازمان آموزش رسمی و دستگاه های اداری و دوم جلب نظر شیوخ و نخبگان جامعه ی موردنظر. آن ها بنا به ملاحظات و موقعیت اجتماعی و منافع مادی با این سیاست همراهی هایی نشان دادند. درواقع کارگزاران می دانستند که بدون جلب نظر و همراهی این شیوخ نمی توانند برنامه های موردنظر خود را در منطقه پیاده سازند. به علاوه نتایج این تحقیق نشان می دهد که جامعه عرب خوزستان علاوه بر روش های نافرمانی جمعی، با تن دادن به مهاجرت به کشور همسایه عراق، در قبال این سیاست از خود واکنش نشان دادند. بدین ترتیب نتایج تحقیق این مهم را آشکار ساخت که سیاست متحدالشکل کردن لباس مردم عرب خوزستان نه تنها به پیشبرد سیاست هویت جدید و رسمی یاری نرساند، بلکه آن را با چالش تازه ای نیز روبرو ساخت.

در دوره قاجار، شکل خاصی از ترکیب قومیتی جمعیت و به تبع آن نحوه حکمرانی محلی در خوزستان پدید آمد که بخشی از آن نتیجه ورود قبایل جدید همانند بنی کعب بود. در سال 1306 ق. با فرمان آزادسازی کشتیرانی در رود کارون، اقتصاد این خطه مورد توجه بین المللی قرار گرفت. با رشد اجتماعی و اقتصادی خوزستان در این دوره، بافت و ساختار جمعیتی نیز تحول گسترده ای پیدا کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی پیامدهای روند رشد اقتصادی بر ساختار جمعیتی – قومیتیِ جامعه عرب خوزستان است. این مقاله با استفاده از رویکرد آماری و با روش تبیین عقلانی به بررسی تحول ساختار قومی خوزستان در دوره قاجار خواهد پرداخت. یافته های مقاله نشان می دهد که در اواخر عصر قاجار جمعیت اکثر شهرهای خوزستان افزایش یافت؛ همچنین بافت و ساختار قومی برخی از شهرهای خوزستان به دلیل رونق تجارت و مهاجرت متحول شد.

جنبش تعریب که از عربی کردن سکه ها و طراز تا عربی کردن دیوان ها را در بر می گیرد، توسط عاملان خلیفه عبدالملک اموی در کل قلمرو اسلامی به اجرا در آمد. عربی کردن دیوان ها از اهمیت خاصی بر خوردار است. زیرا که شالوده حکومت بر دیوانسالاری استوار است و اداره کردن یک امپراتوری توسط نظام دیوانی صورت می گیرد. ایرانیان از زمان ساسانیان در مسائل دیوانی تجربه گرانسنگی کسب کرده بودند، این تجربه در حرکت تعریب در خلافت اموی به کار گرفته شد. بنابراین پژوهش حاضر در پی بررسی جنبش تعریب و نقش ایرانیان در آن است. در این مقاله برآن هستیم تا جزئی از تاریخ دیوانسالاری اسلامی را مورد کنکاش قرار دهیم. روش تحقیق مقاله توصیفی- تحلیلی می باشد. دستاورد این تحقیق نشان می دهد که ایرانیان نقش اصلی در تعریب دیوان های عراق داشتند و بعد از تعریب توانستند جایگاه خود را با روش های نوین حفظ کنند و تا زمانهای طولانی در دیوانسالاری حضور داشته باشند. همچنین این تحقیق نشان می دهد که جنبش تعریب با برنامه ریزی قبلی بوده و به صورت ناگهانی شکل نگرفته است.

قبل از روی کارآمدن عباسیان، اعراب مسلمان با بعضی از ورزش ها آشنا بودند اما نه به عنوان ورزش حقیقی بلکه آن را می توان تمرینات نظامی نامید. اما در زمان عباسیان همزمان با پیشرفت جنبه های مادی و اجتماعی جامعه اسلامی که آن را رنسانس اسلامی می دانند ورزش نیز خالی از پیشرفت و تنوع نبوده است و در میان مردم رواج پیدا کرد. نقش ایرانیان در ترویج ورزش بسیار مهم بوده است و در واقع ما شاهد انتقال ورزش های باستانی ایرانیان به جهان اسلام هستیم که این انتقال بیشتر توسط دبیران و وزیران ایرانی انجام گرفت. ورزش در آن زمان بیشتر جنبه سرگرمی پیدا کرده بود هرچند اقلیتی از جنبه قهرمانی آن را دنبال می کردند. این پژوهش برآن است جنبه های تاریکی از تاریخ اجتماعی را روشن کند که مربوط به ورزش است. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای با تکیه بر منابع دست اول و دوم بوده است.