قدسی علیزاده سیلاب

هدف مقاله حاضر بررسی و مقایسه نقش سیاسی زنان در انقلاب اسلامی و تحولات انقلابی کشورهای عربی است. امروزه اهمیت حضور زنان در عرصه های مختلف جامعه به ویژه عرصه سیاسی و حرکت های انقلابی بر همگان مشخص است؛ زیرا زنان علاوه بر اینکه نیمی از جامعه هستند؛ بر نیم دیگر جامعه نیز تأثیرگذارند. بدین ترتیب، به طور مستقیم و غیرمستقیم در پیشبرد آرمان های جامعه نقش مهمی ایفا می نمایند. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که نقش سیاسی زنان در انقلاب اسلامی و تحولات انقلابی کشورهای عربی چگونه بوده و تفاوت و شباهت های آن ها در چیست؟ برای پاسخ به این سؤال، از روشِ مقایسه ای برای مقایسه نقش سیاسی زنان در انقلاب اسلامی و کشورهای عربی استفاده شده است. همچنین از نظریه های مربوط به مشارکت سیاسی برای مباحث نظری و از شیوه تحلیلِ اسنادی برای گردآوری داده ها استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی است که زنان در انقلاب اسلامی و در تحولات انقلابی کشورهای عربی، در مراحل مختلف ازجمله شکل گیری، پیروزی، استقرار و تثبیت انقلاب اسلامی با انجام فعالیت هایی چون: مشارکت در هسته های اولیه انقلابی، مشارکت در فعالیت های انقلابی، شرکت در مبارزات، تصدی مسئولیت های اجرایی و ... به ایفای نقش سیاسی پرداخته اند. همچنین می توان حضور فعال و پرشور در مبارزه و جذب مبارزین را به عنوان وجه شباهت و شیوه جذب مبارزین را به عنوان وجه تفاوت نقش سیاسی زنان در انقلاب اسلامی و تحولات انقلابی کشورهای عربی برشمرد.

این مقاله باهدف شناخت ماهیت و ساختار دولت پهلوی دوم به نگارش در آمده است؛ لذا درصدد پاسخ گویی به این سؤال اصلی است که ماهیت دولت پهلوی دوم چه بوده است؟ برای پاسخ به این سؤال، از روش تحلیل اسنادی که از انواع روش های کیفی است استفاده شده است. با این روش، اسناد و مدارک موجود شامل کتب، مقالات و پایان نامه ها بررسی شده است. به همین منظور ابتدا دولت پهلوی دوم در قالب نظریه های مختلف در باب دولت مورد ارزیابی قرار گرفت و سرانجام با بررسی های انجام پذیرفته مدلی ترکیبی برای تبیین ماهیت دولت پهلوی دوم به دست داده شد. در این مدل ضمن مشخص کردن روابط همبستگی میان ویژگی های دولت پهلوی که ترکیبی از ویژگی های دولت های سلطانی، مطلقه، رانتی، اقتدارگرا و وابسته است، آسیب پذیری های این دولت نیز نشان داده شده است.

هدف مقاله حاضر بررسی و مقایسه نقش زن در خرده گفتمان های مذهبی پس از انقلاب اسلامی است. امام خمینی با بیان «زنان باید در مقدرات اساسی کشور دخالت کنند» اهمیت نقش زنان را در جامعه را مشخص نمودند. ازآنجاکه زنان نیمی از جامعه هستند و از دامن ایشان مرد به معراج می رسد؛ نقش مؤثری در پیشبرد آرمان های جامعه اسلامی ایفا می نمایند. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که زن در خرده گفتمان های مذهبی پس از انقلاب اسلامی از چه جایگاهی برخوردار است؟ جهت پاسخ، از روشِ مقایسه ای برای مقایسه خرده گفتمان های مذهبی، از نظریه تحلیل گفتمان برای مباحث نظری و از شیوه تحلیلِ اسنادی برای گردآوری داده ها استفاده شده است. یافته ها حاکی است پس از انقلاب اسلامی سه خرده گفتمان مذهبی با سه دیدگاه متفاوت نسبت به جایگاه و نقش زنان مشاهده می شود. خرده گفتمان مذهبی سنتی رادیکال حصر زن در خانه، شوهرداری و فرزند پروری را شایسته وی می داند؛ به طور کلی مسئولیت زنان را به خانه داری تقلیل می دهد؛ خرده گفتمان مذهبی احیاگرانه که با توجه به مقتضیات زمان و مکان و با مراجعه به سنت، به باز تعریف جایگاه زنان و حضور سالم و بدون دغدغه آن ها با حفظ موازین شرعی در اجتماع تأکید دارد؛ درنهایت خرده گفتمان مذهبی روشنفکرانه که با مراجعه به مدرنیته، ضمن مساوی دانستن زن و مرد به لحاظ حقوقی، بیان می نماید؛ زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی چیزی از مردان کم ندارند و این امر را می توان از آیات و روایات نیز برداشت نمود؛ بدین ترتیب آیات و روایات را طوری تفسیر می کنند که تضادی با متون مدرن فمینیستی پیش نیاید.

هدف مقاله حاضر بررسی و مقایسه مؤلفه نقش رهبری در انقلاب های نسل پنجم نسبت به نقش این مؤلفه در چهار نسل قبل است. نظریات انقلاب، چهار نسل را پشت سر گذاشته اند؛ اما امروزه باوقوع انقلاب هایی با ویژگی های متفاوت از چهار نسل پیشین، سخن از نسل پنجم انقلاب ها به میان آمده است.از آنجا که رهبران فکری و سیاسی در انقلاب های گوناگون به ویژه انقلاب های بزرگ در به سرانجام رساندن آنها نقش داشته و نقشه مسیر انقلاب و انقلابیون را مشخص نموده اند؛ لذا بررسی این مؤلفه در جهت تشخیص میزان موفقیت انقلاب ها با توجه به وجود و فقدان نقش رهبری در آنها حائز اهمیت است. بدین ترتیب سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که مؤلفه نقش رهبری در انقلاب های نسل پنجم از چه جایگاهی برخوردار است؟ برای پاسخ به این سؤال، از روش تحلیل اسنادی که از انواع روش های کیفی است استفاده شده است. به همین منظور ابتدا در بحث مبانی نظری نسل های مختلف نظریات انقلاب به طور خلاصه ارائه می گردد. سپس ویژگی ها و مؤلفه های انقلاب های نسل پنجم مورد بررسی قرار می گیرد. به طور کلی می توان گفت؛ انقلاب های نسل پنجم از یک سو فاقد ویژگی هایی چون رهبری، ایدئولوژی و سازماندهی بوده و از سوی دیگر از ویژگی های جدیدی چون کنش جمعی همراه بسیج توده ای با بهره گیری از شبکه های اجتماعی و فضای مجازی برخوردار هستند. می توان گفت یکی از مؤلفه هایی که در موفقیت یا عدم موفقیت انقلاب ها نقش بسزایی دارد، نقش رهبری است. لذا نمی توان فقدان نقش رهبری را در ناکامی انقلاب های نسل پنجم و در نهایت عدم بروز انقلاب های بزرگ و پیروز در جوامع ملتهب را نادیده گرفت.

هدف اصلی مقاله حاضر شناخت و تحلیل نهادسازی در اندیشه سیاسی و سیره عملی امام خمینی (ره) است. به منظور پاسخ به سؤالات مقاله از روش تحلیل اسنادی که از انواع روش های کیفی است استفاده شده است. با این روش، اسناد و مدارک موجود شامل کتب، مقالات و پایان نامه ها و اسناد بررسی شده است. با بررسی اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، مؤلفه هایی چون توجه به ارزش های جامعه، بحران های سیاسی و شرایط زمانی خاص در نهادسازی ایشان تأثیرگذار بوده، است. همچنین می توان گفت نهادسازی در اندیشه سیاسی و سیره عملی امام خمینی (ره)، دارای جایگاه ویژه ای است. لذا پس از بررسی اندیشه سیاسی ایشان، در ادامه سعی شده است؛ شواهدی از نهادسازی امام خمینی (ره) براساس کارکردهای مختلف و با توجه به مؤلفه های ذکر شده به تفکیک ارائه شود. ارائه و معرفی نهادهای سیاسی، تقنینی، قضایی، علمی-فرهنگی، نظامی و خدماتی، به صورت مقطعی و دائمی، از جمله شواهد نهادسازی در دوران رهبری امام خمینی (ره) هستند.

امام خمینی در طول حیات خود، با ابزارهای مختلفی از جمله ارسال پیام و یا انجام مصاحبه و سخنرانی، به طرح اندیشه های خود مبادرت ورزید. این پژوهش بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ دهد که سخنرانی های امام خمینی مندرج در «صحیفه امام» در سال های دوران حیات امام خمینی چه روندهایی را نشان می دهد و چه مباحث مهمی را شامل می شود؟ همچنین مباحثی که امام در هر مقطع در سخنرانی های خود بر آن تأکید داشتند کدام اند؟ تحقیق حاضر از روش ترکیبی که دربردارنده روش های کمّی و کیفی است، استفاده نموده است. برای این منظور ابتدا با بررسی مجموعه بیست و دو جلدی صحیفه امام، به شناسائی سخنرانی های ایشان و سپس با تحلیل کمّی، به تعیین جایگاه آن در بین دیگر فعالیت های تبلیغاتی وی پرداخته و در ادامه با تعیین شاخص هائی، تحلیل محتوایی از سخنرانی های امام خمینی ارائه نموده است.

مقاله حاضر به بررسی مستندات قرآنی و روایی مشورت و پیامدهای آن در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) می پردازد. در شریعت مقدس اسلام، اهتمام بسیاری به امر مشورت شده است و افزون بر آیاتی از قرآن کریم که به طور مستقیم به این امر تأکید دارد، در سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص) و همچنین امام علی (ع) نیز مشورت از اهمیت خاصی برخوردار است و موارد متعددی از کاربست «امر مشورت» در حکومت مشاهده می شود. این مقاله براساس روش تحقیق مطالعات اسنادی و استفاده از منابع مرتبط با موضوع انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که مشورت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) و سیره عملی ایشان از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. در پاسخ به سؤال اصلی مقاله سعی شده است ابتدا اهمیت و جایگاه مشورت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) مورد بررسی قرار گیرد و سپس مواردی چون آزاداندیشی، احترام به رأی دیگران، مشارکت سیاسی، دوری از استبداد و ... به عنوان پیامدهای مشورت بیان شود.