سید حسن آذری

در مقاله نخست رسانه با اشاره به تنوع فرهنگی بالای ایران، الزامات سیاستگذاری صحیح و متناسب با تنوع فرهنگی ایران درباره شبکه های استانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مورد بحث قرار گرفته است. بدین منظور بر مبنای سیاست رسانه ای و روندهای حمایت رسانه ای از تنوع فرهنگی، ضرورت ها و ظرفیت های شبکه های استانی در نظام رسانه ای ایران استخراج شده و در ادامه به ارزیابی سیاست های وضع شده درباره شبکه ها و نیز عملکرد آن ها پرداخته شده است.

ژانر گفتگوی تلویزیونی از ژانرهای با سابقه، رایج و مهم در رسانه تلویزیون به شمار می رود. این ژانر همانند هر ژانر تلویزیونی دارای ویژگی ها، انواع، عناصر مشخص و کارکردهای متعددی است که بهره برداری بهینه از آنها مستلزم شناخت جامع و دقیق ظرفیت ها و چالش های موجود است. از این رو، مقاله حاضر به مطالعه ظرفیت ها و چالش های گفتگوی تلویزیونی در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. روش تحقیق به کار رفته، مطالعه موردی و ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبه بوده است. مصاحبه شوندگان، بیش از 40 نفر از مدیران، تهیه کنندگان و مجریانی بوده اند که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهند که مصاحبه شوندگان، ژانر گفتگوی تلویزیونی را دارای ظرفیت ها و مزیت های مختلفی چون هزینه تولید کم در مقایسه با تولیدات دیگر، مطلوب ترین ساختار برای بعضی از موضوعات و طبقات مخاطبان، ظرفیت تعامل مناسب و آسان با مخاطب و ... می دانند. وجود برخی دیدگاه های ناصحیح در خصوص این ژانر، پایین بودن برآوردها، کمبود امکانات فنی و ضعف در برنامه ریزی، مطالعه و طراحی برنامه ها از جمله چالش های اصلی تأثیرگذار بر گفتگوهای تلویزیونی هستند. این مقاله مهم ترین راهکار غلبه بر چالش های موجود را توجه صحیح به ویژگی ها، الزامات و مزیت های انواع گفتگوهای تلویزیونی و استفاده هدفمند از آنها می داند.

هدف اصلی این تحقیق، شناخت نحوه بازنمایی فرهنگ مردم در شبکه های استانی است که با مطالعه موردی یکی از برنامه های شاخص رادیو اردبیل، صورت گرفته است. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، 5 قسمت از برنامه عصرگاهی «سوزلر، صحبت لر» (سخن ها، صحبت ها) رادیو اردبیل، مقوله بندی و مفهوم پردازی شده است. نتایج نشان می دهد که در این برنامه، عناصر مختلف فرهنگ مردم، هم به عنوان میراث فرهنگی و هویت محلیِ جامعه هدف، برای مخاطبان محلی بازنمایی می شود و هم به عنوان یک راهبرد خلاقانه برای نقد اجتماعی و اشاعه سبک زندگی مطلوب، مورد بهره برداری قرار می گیرد. «اخلاق فردی و اجتماعی»، «احترام به طبیعت»، «عشق و مهرورزی» از مفاهیم غالب فرهنگ مردم هستند که در برنامه، بازنمایی شده اند. از سوی دیگر، ناهنجاری هایی همچون: عدم شایسته سالاری، عدم دوراندیشی، تنگ نظری، بی عدالتی، عدم مسئولیت پذیری و دوری از عقلانیت، از مواردی هستند که می توان آنها را ذیل نقد اجتماعی به واسطه فرهنگ مردم جای داد. به عبارت دیگر، در برنامه مطالعه شده، در قالب دیالوگی بین فرهنگ مردم و فرهنگ عمومی، هم ارزش ها و هنجارهای موجود در فرهنگ مردم، بازنمایی شده است و هم با نقد ناهنجاری های موجود در فرهنگ عمومی، جامعه پذیری و اشاعه سبک زندگی مطلوب، دنبال می شود. نتایج، نشان می دهند فرهنگ مردم دارای ظرفیت هایی گسترده است که شبکه های استانی، علاوه بر معرفی و اشاعه آنها به شیوه های خلاقانه و متنوع، می توانند از این ظرفیت ها برای نقادی، آموزش، سرگرم کردن مخاطبان و الگوسازی استفاده کنند.

روزنامه نگاری سبک زندگی با توجه به گستردگی، مخاطب پسندی و روند فزاینده آن جایگاه و اهمیت بالایی را در روزنامه نگاری امروز به خود اختصاص داده است. در این میان، نظام رسانه ای و بافت فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای متغیری مهم است که در میزان، ماهیت و شیوه استفاده از این نوع روزنامه نگاری نقش تعیین کننده ای دارد. ازاین رو مقاله حاضر فراوانی استفاده از موضوعات مختلف روزنامه نگاری سبک زندگی را در وبگاه های خبری کشور مورد سنجش قرار داده و در ادامه به صورت عمقی تر، ماهیت و ویژگی های هرکدام از مقوله ها را دسته بندی و تحلیل می کند. روش تحقیق استفاده شده در بخش اول تحلیل محتوای کمّی، و در بخش دوم نوع کیفی آن است. جامعه آماری تحقیق اخبار منتشرشده در پنج وبگاه خبری پرمخاطب کشور (بر اساس رتبه بندی الکسا در بهار 1397) شامل تابناک، ایسنا، باشگاه خبرنگاران جوان، جام نیوز و فارس در شش ماه دوم سال 1396 بوده است. حجم نمونه نیز 10 درصد از جامعه آماری، یعنی 18 روز، و به صورت تصادفی نظام مند انتخاب شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که در دوره زمانی مطالعه شده 2,535 مطلب از نوع روزنامه نگاری سبک زندگی بوده و باشگاه خبرنگاران جوان، تابناک، جام نیوز، فارس و ایسنا به ترتیب بیشترین و کمترین مطالب را در این زمینه منتشر کرده اند. ذیل روزنامه نگاری سبک زندگی، درمجموع سه مقوله «سلامت»، «مذهب» و «فنّاوری فردی» به ترتیب در رتبه های اول تا سوم قرار گرفته اند. اما یافته های حاصل از تحلیل محتوای کیفی نشان می دهد روزنامه نگاری سبک زندگی در وبگاه های خبری مطالعه شده را می توان در طیفی نشان داد که یک سوی آن مذهب و سلامت و سوی دیگر آن سبک زندگی سلبریتی ها و مد و زیبایی است.