محمدولی اسدی

بر اساس آیات کریمه قرآن، رسول خدا (ص) و مؤمنین در قیامت بر اعمال امت اسلامی و امم قبلی شهادت خواهند داد. اما در این مورد مسائلی مانند کیستی مؤمنین شاهد، نحوه تحمل شهادت و چگونگی آگاهی شاهد از اعمال و ادا شهادت برآن ها و ... به طوری محل اختلاف تفاسیرفریقین است  که اصل مسئله در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. این نوشته با بررسی آیات 143 بقره و 105 توبه و 89  نحل ، تلاشی است به هدف روشن نمودن حقیقت شهادت نبوی(ص) و مؤمنین در قیامت از دیدگاه قرآن، بدین جهت تفاسیر متعدد فریقین به خصوص تفسیر مفاتیح الغیب و روح المعانی و مجمع البیان و المیزان و غیره  مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق و داده پردازی نوشته، توصیفی تحلیلی آیات بر اساس تفاسیر گفته شده است. شیوه گردآوری داده های تحقیق، کتابخانه ای است. یافته تحقیق بیانگر آن است که به رغم اختلاف نظر مفسران در برخی موارد این آیات، همه آنان بر این مسئله اشتراک نظر دارند که حضور شاهد معصوم در میان امت پیامبر(ص) تا آخر دنیا ضروری است تا با حضور دائمی خود در میان امت و نظارت براعمال آنان تحمل شهادت نموده و در قیامت براساس آن، به اعمال امت شهادت به عین دهد.

شاهد بودن رسول خدا (ص) و مؤمنین در قیامت آموزه مسلم قران کریم است. لکن مسائلی ازجمله : چگونگی تحمل شهادت، منظور از امت ، نحوه آگاهی از اعمال ، چگونگی ادای شهادتت و.... مورد اختلاف اند که این اختلاف ها اصل مسئله را در حاله ای از ابهام قرار می دهند. ازاین رو این نوشته تلاشی است به هدف روشن شدن کامل مسئله شهادت نبوی و مومنین از دیدگاه شیعه و اهل سنت، برای این منظور از شیعیان آراء تفسیری علامه طباطبائی در تفسیر المیزان و از اهل سنت آراء تفسیری سید محمود آلوسی در تفسیر روح المعانی به صورت تطبیقی موردبررسی قرار داده شده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بر اساس دو تفسیر گفته شده است و نحوه گردآوری داده های تحقیق کتابخانه ای و تحلیل و طبقه بندی آن ها است. یافته تحقیق ضمن بیان نکات مشترک، بیانگر نکات اختلاف نظر این دو مفسر است که شاید بتوان گفت اصلی ترین اختلاف در شهادت امت است، نطرعلامه این است که افرادی (ائمه ع) از امت رسول خدا(ص) با حضور دائمی خود به عنوان ناظر اعمال در قیامت شهادت می دهند اما آلوسی، همه امت نبوی(ص) را شاهد اعمال می داند.

در مقاله حاضر در اینکه مقصود از سه وعده قرآنی: غلبه اسلام بر ادیان (توبه / 33)، وراثت صالحان (انبیاء / 105) و استخلاف مؤمنان صالح (نور / 55) یک پیام و حاکمیت اسلام بر سراسر جهان است؟ یا پیام های جداگانه می باشد؟ نظر تفسیر المیزان و روح المعانی به طور تطبیقی در این باره بررسی گردیده است. حاصل این تحقیق آن است که سه وعده بیان شده از دیدگاه علامه طباطبایی دارای پیامی مرتبط به هم هستند و این امور هنگام ظهور حضرت مهدی # عملی می شوند، اما از دیدگاه آلوسی علی رغم وجود روایات معتبر فریقین، آیات مزبور، سه مقوله جداگانه و پراکنده اند؛ ایشان در مورد غلبه دین، نظر روشنی را ارائه ننموده است اما در باره دو آیه دیگر معتقد است که مراد از آنها، وراثت و استخلاف صالحان در بهشت است.

درقرآن،آیات متعددی هست که مساله خلود بهشتیان وجهنمیان راگوشزد می کند،عده ای راسعادتمندومخلّددربهشت ومتنعم ازنعمتهای آن، ودسته دیگر راشقاوتمندومعذّب به انواع عذاب معرفی می کند.دراین مقاله، سخن درمعنای«خلود» درآیات105تا108هود متمرکزاست؛ وبه واکاوی میزان وقلمرو آن ازمنظر ملاصدرا وعلامه طباطبایی می پردازد؛ دراینکه مراد ازخلودچیست وآیا بین خلوداهل بهشت وجهنم تفاوتی هست یانه؟ بین مفسرین ومتکلمین اختلاف نظروجوددارد اکثرا آنهارایکی دانسته اندوبه معنای بقا وجاودانگی اهل بهشت برای همیشه، وماندگاری اهل جهنم درجهنم به صورت دائمی ونامحدودمی دانند. دراین عرصه دیدگاه مفسرمطرح معاصر، علامه طباطبایی(ره) ومیزان هماهنگی بین نظرایشان وملاصدرا حا ئز اهمیت است. مسأله به روش تحلیل محتوا براساس داده ها و اطلاعات گردآوری شده است. ازآنجاکه قرآن درآیات هود خلودبهشتیان وجهنمیان را به دوام آسمانهاوزمین معلّق دانسته؛ ابتدا مرادازآسمان وزمین ومیزان دوام آنهابررسی وسپس مسأله خلود، موردکنکاش ومداقه قرارگرفت. ازنتایج به دست آمده اینکه؛ عده ای آسمان وزمین را دنیایی؛ اماعلامه وملاصدرااخروی می دانند، علامه خلود رادائمی، ملاصدرا آن رابسته به نوع عقیده،کمیت،کیفیت وموجبات عذاب می داند. آنچه حاصل شداینکه قرآن طبق عدل الهی محدودیت خلودجهنمیان، ومطابق فضل الهی بقای اهل بهشت رابیان می نماید.