نافع باباصفری

فرصت ها و چالش های مرز، بیشتر از آن چه به نظر می رسد به زنان گره خورده است. پژوهش های مرز، کنشگران مرد را مورد کنکاش قرار می دهند و عموماً زنان مرزنشین مورد غفلت بوده اند. هورامان به عنوان منطقه ای مرزی، هم چون دیگر مناطق مرزی کردستان، همواره با فرصت ها و چالش هایی روبرو بوده است چنان که در سال های اخیر مردانی از هورامان ایران به عنوان «کارگران مرزی مهاجر» به صورت روزمزد، به دور از خانواده در کردستان عراق مشغول به کار می شوند. این پژوهش به روش مردم نگاری و بر مبنای مفاهیم اینترسکشنالیتی(درهم تنیدگی) تدوین شده است تا به واکاوی زیست جهان روزمره زنان هورامی مرزنشین بپردازد. بر پایه این پژوهش می توان گفت که به طور عام، مرکزنشینان و به طور خاص جامعه دانشگاهی، نیازمند آگاهی بیشتری از شیوه های مختلف زندگی زنان مرزنشین هستند و باید در تغییرات اجتماعی به راه هایی که مورد نظر زنان مرزنشین می باشد اهتمام بیشتری نشان داده شود و این امر نیازمندِ نزدیک شدن به افق های زنان مرزنشین و توجه به تعاریف زنان از زنانگی، هویت، تبعیض ها و دیگر دغدغه های روزمره زنان مرزنشینی است که بیشتر ایام سال را باید بدون حضور مردان خانواده، در رنج سپری نموده و بار زندگی را به دوش بکشند. نتایج این مردم نگاری نشان می دهد رفع چالش های روزمره زنان منطقه هورامان، پیش از آن که با هژمونی نظام مردسالارانه مواجه شود با عواملی دست به گریبان است که مانع توانمندسازی نه فقط زنان بلکه مردان نیز هست. بر این مبنا، رفع تبعیض های خاص زنان، به تنهایی میسر نیست زیرا به شکل پیچیده ای با تبعیض ها علیه مردان درهم تنیده است.  

منطقه قومی فرهنگی اورامان با ترکیب چندگانه و پیچیده ای از منابع هویتی روبه رو است که شناخت آن به بررسی عمیق و بسترمندی نیاز دارد. این مقاله تلاش می کند با رویکرد کیفی به بررسی منابع هویتی مردم اورامی زبان بپردازد. داده های این پژوهش، از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 33 صاحب نظر و افراد آگاه کلیدی اورامی که با حداکثر تنوع انتخاب شده اند، گردآوری شد. تحلیل داده ها با دو نرم افزار مکس کیو دی ای و انویوو مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی قراردادی پیشنهادی گرنهایم و لاندمن انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که منابع هویتی در منطقه اورامان، متشکل از چهار درون مایه «هویت قومی اورامی کردی»، «هویت ملی ایرانی»، «هویت دینی» و «هویت مدرن» است . مقوله های هویت قومی اورامی کردی شامل زبان و ادبیات اورامی، نمادهای اورامی، تعلق خاطر و افتخار به اورامی بودن، حفظ و دفاع از منابع و منافع اورامی، موسیقی و آواز، و تأکید بر یکپارچگی اجتماعی مناطق مختلف به عنوان قوم کرد است. مقوله های هویت ملی ایرانی دربردارنده حضور زبان و ادبیات فارسی در زندگی روزمره، موسیقی و آواز، آیین ها و ارزش های ایرانی، و وفاداری ملی ایرانی است؛ مقوله های هویت دینی شامل اعتقادات، مناسک، تصوف و عرفان قادریه و نقشبندیه، جایگاه دین در حوزه عمومی، مدارا و تساهل، و احیاگرایی بنیادگرایی است و مقوله های هویت مدرن نیز دربردارنده به چالش کشیدن باورهای پیشینیان، تفکر، نقد و آگاهی بخشی، انسان گرایی و گرایش به مدرنیسم، جهان وطنی و مصرف است. درنهایت، برمبنای یافته ها، الگوی منابع هویتی مردم اورامی بازشناسی و ارائه شده است.

این مقاله، نتیجه یک مطالعه توصیفی تبیینی از نوع علی مقایسه ای است که ابتدا به مطالعه میزان استفاده از ماهواره و نوع انتخاب کانال ها، و رابطه ی آن با میزان دینداری جوانان 18 تا 29 سال در شهرستان سنندج پرداخته است. سپس عوامل مؤثر بر میزان استفاده از ماهواره و تفاوت میزان استفاده در بین بینندگان شهری و روستایی این منطقه را نیز تحلیل کرده است. به لحاظ نظری، مساله تماشای تلویزیون ماهواره ای و اثر آن بر دینداری را با ترکیب نظریه «کاشت» و نظریه «عرفی شدن» پیتر برگر مورد استفاده قرار دادیم. به لحاظ روش شناسی نیز از پیمایش میدانی استفاده کردیم که در آن حجم نمونه بالغ بر 583 نفر از جوانان شهر و روستاهای سنندج در بازه زمانی 1391 92 می شد. برخی یافته های پژوهش نشان می دهد که از یک طرف، متغیرهای «وضعیت اجتماعی اقتصادی»، «جنسیت» و «سن» فاقد رابطه ی معنادار با میزان استفاده از ماهواره هستند. اما متغیرهای «وضعیت تأهل»، «تحصیلات» و «شغل» دارای رابطه ی معناداری با میزان استفاده از ماهواره می باشند. از طرف دیگر این فرض که «میزان استفاده از ماهواره با میزان تعلق و پایبندی دینی رابطه معنادار دارد»، در بین بینندگان شهری تأیید شد اما در بین بینندگان روستایی تنها می توان گفت که در دو بُعد اعتقادی و پیامدی، ماهواره به میزان اندکی موجب کاهش تعلق و پایبندی دینی شده است. چگونگی استفاده از ماهواره و نوع کاربرد آن (فرهنگی، سیاسی، تفریحی و اطلاعاتی) نیز بر میزان دینداری تأثیر معنادار نداشته است. نتایج آزمون t نیز نشان داد که تفاوت میزان استفاده از ماهواره در بین جوانان شهر و روستاهای سنندج معنادار نیست؛ با این حال بر مبنای نظریه «کاشت»، ماهواره در کنار عوامل دیگر در بین جوانان شهری به نسبت جوانان روستا با شدت بیشتری در چهار بّعدِ اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی منجر به تغییر نگرش ها و رفتارهای دینی شده است.

«دینداری» یکی از بنیادی ترین عناصر فرهنگی و اجتماعی جامعه کردستان، در گذار تاریخی خود با «نوسازی» که فرایندی ناتمام و «بیرونی» است؛ همواره با این پرسش مواجه بوده است که فرایند نوسازی چه تأثیری بر میزان دینداری کنشگران خواهد داشت؟ این پژوهش ارتباط میان نوسازی و تغییر نگرش ها و رفتارهای دینی جوانان شهر و روستاهای سنندج را بررسی می کند. پژوهش به روش پیمایشی در سطح شهر و شش روستای سنندج انجام شده است. برای آزمون فرضیه ها، 583 نفر از جوانان (29-18 ساله) شهر و روستا به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند و پرسشنامه های مربوط به سنجش میزان دینداری، میزان نوگرایی، کیفیت زندگی و نیز با بهره گیری از اندیشه های برگر درباره حاملان ثانوی نوسازی، پرسش های مربوط به متغیرهای شهرنشینی، تحصیلات و میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی توسط آنان کامل شد. براساس نتایج بررسی داده ها، نوسازی با دینداری ارتباط معنادار و معکوس دارد؛ بدین ترتیب جوانانی که بیشتر از نوسازی متأثر بوده اند تعلق و پایبندی دینی کمتری دارند. از میان متغیرهای بررسی شده در تحلیل مسیر، «گرایش علمی» و «گرایش استقلال طلبانه» در نقش شاخص های نوگرایی و «شهرنشینی» بیشترین قدرت پیش بینی میزان دینداری را داشتند. نتایج بین روستاهای بررسی شده نیز نشان داد که تفاوت میانگین میزان تعلق و پایبندی دینی به لحاظ آماری معنا دار است.