طاهره نظری ایلخانی آبادی

در سنّت تاریخ نگاری شیعی، تاریخ نگاری نه تنها ثبت رخدادها، بلکه بازتابی از نظام های فکری و دغدغه های هویتی جوامع شیعی است. ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی (درگذشته ۲۸۳ق)، از چهره های برجسته این سنّت، در تنها اثر برجای مانده اش، الغارات (1395)، رویکردی خاص به تاریخ نگاری امامیه ارائه کرده است. این پژوهش با رویکرد روایت شناسی و تحلیل محتوا، به بررسی ساختار تاریخ نگاری ثقفی با تمرکز بر نقش علوم مُعین می پردازد. پرسش اصلی آن است که علوم مُعین چگونه در شکل گیری نگرش و کارکرد تاریخ نگاری ثقفی نقش آفرین بوده اند؟ مراد از علوم مُعین، علوم نقلی، فقه و کلام است که با روش شناسی خاص خود، به عنوان ابزارهای معرفتی در خدمت روایت تاریخی قرار گرفته اند. در مرحله نخست، ساختار روایتگری ثقفی با تمرکز بر بهره گیری از علوم نقلی و آموزه های فقهی و کلامی تحلیل شده است. در مرحله دوم، بازتاب روایت های او در حدود شصت اثر از سده سوم تا یازدهم هجری بررسی شده است. تنها روایت هایی تحلیل شده اند که درون مایه تاریخی، اجتماعی یا سیاسی داشته و نیز درباره فضایل اهل بیت(ع) بوده اند. یافته ها نشان می دهد تاریخ نگاری ثقفی بر دو محور استوار است: نخست، فضیلت نگاری درباره امام علی(ع) و دیگر ائمه(ع) در چارچوب علوم نقلی؛ دوم، تبیین مواضع سیاسی در برابر جریان های رقیب با تکیه بر آموزه های کلامی و فقهی. همچنین، بهره گیری از عناصر ادبی و تعابیر حماسی به عنوان بخش مکمل، کارکرد اقناعی روایت ها را تقویت کرده و نوعی تاریخ نگاری روایی - دفاعی پدید آورده است که در آن، روایت تاریخی، ابزاری برای تثبیت هویت و مشروعیت شیعی است.

از منظر تربیت شهروندی، جنگ و صلح به عنوان دو روی سکه زیست اجتماعی، در سیره نبوی بازتابی از یک رهیافت جامع نگر به مدیریت تنوعات اجتماعی و حل تعارضات بوده است. پیامبر اسلام (ص) با تدوین پیمان هایی همچون «پیمان برادری» و ایجاد یک نظام سیاسی مبتنی بر تنوعات مذهبی، قومی و قبیله ای، الگویی پایدار از شهروندی مبتنی بر حقوق و تکالیف متقابل ارائه کرده است. این اقدامات، نه تنها به انسجام اجتماعی و تقویت هویت جمعی منجر شد؛ بلکه مفاهیمی همچون عدالت، تفاهم و احترام به دیگری را در قالب یک نظام تربیتی نهادینه ساخت. مسئله اصلی پژوهش پاسخ به این سؤال بوده است: مطالعه و تببین جنگ های پیامبر اکرم (ص) چگونه و چه نقش و تأثیری در مفهوم تربیت شهروندی و آموزش تاریخ ایفا می کنند؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای، به بررسی تربیت شهروندی و آموزش تاریخ در سیره نبوی و جنگ های آن حضرت پرداخته است. تا به هدف اصلی پژوهش که تحلیل انتقادات مستشرقان در زمینه جنگ های پیامبر (ص) و تبیین پیوند آن با مفاهیم تربیت شهروندی در بستر تاریخی و دینی است، دست پیدا کند. نتایجی که از این پژوهش حاصل شد: شامل جنگ های پیامبر (ص) در چارچوب جهاد، نه تنها ابزاری برای تحقق اهداف دینی و اخلاقی بودند؛ بلکه بستری برای آموزش اصول شهروندی، همزیستی مسالمت آمیز و ایجاد یک جامعه منسجم و پایدار فراهم کردند. این رویکرد، الگویی کاربردی برای آموزش تاریخ و تقویت تربیت شهروندی در جوامع معاصر محسوب می شود.. پیامبر اکرم (ص) با تأسی به قرآن کریم به عنوان نقشه راه، توانست جامعه ای مبتنی بر اصول عدالت، صلح و همبستگی اجتماعی بنا نهد. این جامعه، الگویی برجسته از شهروندی فعال و مسئولانه را در چارچوب هنجارهای اخلاقی و دینی ارائه داده است.

هدف اصلی این مطالعه، پاسخ به این سوال است که چگونه می توان از آموزش تاریخ به عنوان ابزاری برای ترویج صلح پایدار و تقویت مهارت های حل تعارض استفاده کرد؟. روش ها : این مطالعه با رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه ای، به بررسی مفهوم صلح در آموزش تاریخ و برنامه درسی می پردازد و می کوشد نشان دهد که چگونه آموزش تاریخ می تواند به توسعه فرهنگ صلح و همزیستی مسالمت آمیز در جوامع کمک کند. یافته ها : در این بخش، نتایج تجزیه و تحلیل داده ها توضیح داده می شود. آزمون های آماری مرتبط و فواصل اطمینان باید به طور جامع و مفصل معرفی و گزارش شوند. نتیجه گیری : در حوزه آموزش صلح، جنبه های مختلف این مفهوم از جمله عدم جنگ، کاهش خشونت، صلح درون فرهنگی و صلح محیطی مورد توجه قرار می گیرد. ارائه نمونه های تاریخی از موفقیت ها و شکست های تلاش های صلح آمیز می تواند نگرش مثبت نسبت به تفاوت های فرهنگی و اجتماعی را تقویت کرده و مهارت های مذاکره و حل تعارض را در دانش آموزان توسعه دهد

شناخت دیدگاه های مؤلفان متون کهن تاریخی ابزاری است برای دریافت رویکرد تاریخی آنان که می تواند نمایانگر ماهیت علم تاریخ و بینش مؤلف باشد.البدء و التاریخ تألیف مطهربن طاهر مقدسی(355 هـ /966م) یکی از مهم ترین متون تاریخ نگاری است که با رویکردی خاص به تاریخ تألیف شده است. در کوشش برای دریافت تأثیر بیتش معرفت شناسانه ی مقدسی بر تاریخ نگری و تاریخ نگاری او، فرض بر این است که بینش معرفت شناسانه ی مؤلف درباره ی مبانی علم تاریخ سبب اتخاذ رویکرد انتقادی، تلاش برای دریافت حقیقت و جامع نگری در بررسی وقایع گذشته شده است. در واقع، شیوه ی تاریخ نگاری مقدسی ترکیب به هم پیوسته ای از علوم و اخبار است که نشان دهنده ی جامع نگری در کار است.وی با پیوند سایر علوم به تاریخ جنبه ی نوآورانه ی آن را وسعت و عمق بخشیده است.مؤلف مهم ترین رسالت تاریخ را آگاهی بخشی و رسیدن به حقیقت، و نیز تبیین تاریخی را در نگاه انتقادی به وقایع دانسته است.وی کوشیده است با نزدیک شدن به بی طرفی، استفاده از ابزار عقل در ارزیابی نقل ها و احتیاط عالمانه، حقیقت جویی را در رویکرد به تاریخ به کار بندد.