شراره خالقی زاده

علاقه روزافزون به انجام تحقیقات انگیزشی مرتبط با کلاس درس از سال 1975 تاکنون در حال گسترش است و تاکنون پژوهش های بسیاری برمبنای مدل ها گوناگون انگیزشی صورت گرفته است. در پژوهش حاضر تأثیر متغبرهای جنسیت، سن و مقطع تحصیلی فارسی آموزان بر عوامل انگیزه یادگیری زبان فارسی به منزله زبان دوم موردتحلیل و بررسی قرار گرقت. بدین منظور از «پرسش نامه انگیزه یادگیری زبان فارسی به منزله زبان دوم» برگرفته از پژوهش خالقی زاده و همکاران (1398) استفاده شد، و 300 فارسی آموز (زن و مرد از ملیت ها و مقاطع تحصیلی مختلف) که در بازه سنی 18 تا 50 قرار داشتند، از مراکز آموزش زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) در قزوین، و دانشگاه علوم پزشکی تهران، به پرسش نامه پاسخ دادند. نتایج پژوهش نشان داد که 16 مؤلفه پیشنهادی، تأثیر معنی داری بر انگیزه زبان آموزان داشتند. همچنین مؤلفه های تعیین کننده انگیزه، از نظر رتبه، تأثیر یکسانی بر میزان انگیزه فارسی آموزان ایرانی ندارند. علاوه بر این، نتایج نشان داد زنان و مردان در برخی عوامل انگیزشی با یکدیگر تفاوت دارند. همچنین مشخص شد که گروه های سنی بالاتر نسبت به سنین پایین تر از رفتار انگیزشی بیشتری برخوردار هستند. بین مدرک تحصیلی (سطح تحصیلات) و برخی متغیرهای انگیزشی نیز رابطه معنی داری مشاهده شد.

در تئوری سازی مربوط به انگیزش زبان دوم، خودهای ممکن و انگیزش یکپارچه به مثابه چارچوب های مکمل در نظر گرفته می شوند و تحقیقات انگیزشی ای که تئوری های مربوط به خود ها و هویت زبان آموزان را به ارمغان آوردند، بسیار نویدبخش بوده اند Macintyre et al., 2009: 14)). از این رو، پژوهش حاضر به بررسی چهار عامل انگیزشی خودباید، خودآرمان، یکپارچگی و ابزارسازی در میان فارسی آموزان کره ای و چینی می پردازد. بدین منظور، 20 دانشجوی کره ای و چینی، از مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد انتخاب شدند. این فارسی آموزان به پرسش نامه ای 36 آیتمی برگرفته از پژوهش های دورنی (2009) وتاگوچی و همکاران (2009) پاسخ دادند. در نهایت، داده ها با استفاده از نرم افزار اس. پی. اس. اس. تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد بین خودباید و خودآرمان فارسی آموزان کره ای با چینی تفاوت معنی داری وجود دارد، به گونه ای که خودآرمان فارسی آموزان کره ای بیشتر از چینی ها و خودباید فارسی آموزان چینی بیشتر از کره ای هاست. علاوه بر این، بین انگیزه ابزاری ارتقا دهنده فارسی آموزان چینی و کره ای تفاوت معنی داری مشاهده شد و این در حالی است که بین انگیزه های ابزاری بازدارنده این دو گروه از فارسی آموزان تفاوت معنی داری وجود نداشت. همچنین، نتایج پژوهش مبنی بر عدم وجود تفاوت معنی دار بین میانگین انگیزه یکپارچه فارسی آموزان چینی و کره ای است. علاوه بر این، نتایج پژوهش نشان داد بین انگیزه یکپارچه دانشجویان چینی و کره ای و خودآرمان آن ها در یادگیری زبان فارسی، رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین، بین خودباید و انگیزه ابزاری بازدارنده فارسی آموزان کره ای رابطه معنی دار معکوسی مشاهده شد، در حالی که بین دانشجویان چینی، بین این دو متغیر، رابطه معنی داری مشاهده نشد.

راهبردهای یادگیری به طور گسترده به عنوان تکنیک ها یا روش هایی معرفی شده اند که دانش آموزان اغلب برای بهبود پیشرفتشان در یادگیری مهارت های زبان دوم مورد استفاده قرار می دهند. از این رو، با توجه به تأثیر به کارگیری راهبردها بر تسریع و اثربخشی فرایند یادگیری، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر راهبردهای حافظه ای، شناختی و جبرانی بر میزان موفقیت فارسی آموزان غیرایرانی در مهارت نوشتن می پردازد. نمونه آماری پژوهش متشکل از 42 فارسی آموز عربی زبان غیرایرانی زن و مرد بود که در بازه سنی 18-20 سال قرار داشتند و در ترم پاییز سال 1395 در دوره پیشرفته مشغول یادگیری زبان فارسی بودند. ابزار پژوهش جهت سنجش میزان به کارگیری راهبردها ، پرسش نامه راهبردهای یادگیری زبان آکسفورد (1990) است و برای تعیین رابطه به کارگیری راهبردهای یادگیری زبان فارسی با میزان موفقیت فارسی آموزان در مهارت نوشتن، از نمراتشان در درس نگارش استفاده شد. نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین به کارگیری راهبرد حافظه ای و راهبرد جبرانی با موفقیت در مهارت نگارش رابطه معنی دار مثبتی وجود دارد . این در حالی است که طبق یافته های پژوهش، بین به کارگیری راهبرد های شناختی و موفقیت در مهارت نگارش رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین، تحلیل رگرسیون در دو گام نشان داد که بین راهبردهای مستقیم یادگیری زبان فارسی، دو نوع راهبردهای حافظه ای و جبرانی، باعث موفقیت فارسی آموزان در درس نگارش شده است و از بین این راهبردها، به کارگیری راهبرد جبرانی نسبت به راهبرد حافظه ای تأثیر بیشتری بر موفقیت در مهارت نگارش فارسی آموزان دارد. درنهایت، پیشنهاداتی جهت آموزش راهبردها در کلا س های آموزش زبان فارسی ارائه شد.

در حوزة آموزش کاوی زبان های دوم، راهبردهای یادگیری زبان در زبان های بیشماری شناسایی شده و تأثیر عواملی مانند سن، جنس، انگیزه، هوش و سطح مهارت های زبانی بر به کارگیری آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. اما در زمینة آموزش کاوی زبان فارسی به عنوان زبان دوم، پژوهشی انجام نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط میان ملیت با به کارگیری راهبردها، در میان فارسی­آموزان غیر ایرانی انجام شده است؛ چنانکه بر مبنای پرسشنامة راهبردهای یادگیری زبان آکسفورد (1990)، روی 156 فارسی­آموز غیر ایرانی پسر و دختر با سیزده ملیت گوناگون در دانشگاه بین­المللی امام خمینی (ره) شهر قزوین صورت گرفته است. آمار استنباطی و آزمون­های آماری نشان دادند میانگین کلی استفاده از راهبردها در میان ملیت­های مختلف اختلاف ناچیزی با یکدیگر دارند که معنادار نیست. ولی آمار توصیفی بیانگر آن است که ترتیب اولویت­های فارسی آموزان از ملیت­های مختلف با هم تفاوت دارند. علاوه بر آن، یافته­ها نشان می­دهند که به طور کلی، فارسی­آموزان با ملیت­های مختلف از راهبردهای فراشناختی و اجتماعی بیشتر از سایر راهبردهای یادگیری استفاده می­کنند.

پژوهش حاضر از نوع کاربردی می باشد و به شناسایی راهبردهای یادگیری زبان فارسی (به عنوان زبان دوم) در میان فارسی آموزان خارجی می پردازد. راهبردهای یادگیری زبان عملکردهایی هستند که استفاده از آنها از سوی دانش آموز فرآیند یادگیری را آسان تر، سریع تر، لذت بخش تر و موثرتر ساخته، انتقال یادگیری به موقعیت های جدید را ممکن می سازد (آکسفورد، 1990). بر اساس پژوهش های مختلف، استفاده از این راهبردها در یادگیری مهارت های زبان تاثیر بسزایی دارد. در حوزه آموزش و یادگیری زبان انگلیسی و همچنین در زبان های مختلف راهبردهای یادگیری زبان مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته اند ولی در زبان فارسی به بررسی راهبردهای شناختی و فراشناختی (و اکثرا در میان فارسی زبانان) اکتفا شده است. لذا ضروری به نظر می رسید که در حوزه آموزش زبان فارسی (به عنوان زبان دوم) به خارجی ها نیز راهبردهای یادگیری شناسایی شوند. در این خصوص، پژوهش حاضر بر مبنای پرسشنامه راهبردهای یادگیری زبان آکسفورد (1990) انجام شد.ابتدا نسخه 50 سوالی پرسشنامه به زبان فارسی ترجمه گردید. سپس طی یک آزمون آزمایشی و با استفاده از 30 فارسی آموز پایایی آن محاسبه شد. آلفاکرونباخ کل آزمون 0.80 بود.به دلیل پایین بودن میزان آلفاکرونباخ در برخی از بخش ها، اصلاحاتی در پرسشنامه صورت گرفت. بدین منظور، واژه های دشوار را در برخی سوالات (با توجه به نظر زبان آموزان) حذف و از واژه های آسان تری استفاده کردیم. لذا در پژوهش اصلی از پرسشنامه اصلاح شده استفاده گردید. در این خصوص، 156 فارسی آموز خارجی از دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) به پرسشنامه اصلی پاسخ دادند. داده های جمع آوری شده به کمک نرم افزار اس پی اس اس تحلیل گردید. نتایج نهایی پژوهش نشان داد که فارسی آموزان راهبردهای یادگیری زبان فارسی را گاهی (به طور متوسط) به کار می برند. همچنین طبق نتایج پژوهش می توان دریافت که فارسی آموزان برای یادگیری زبان فارسی (به عنوان زبان دوم) راهبردهای فراشناختی را بیشتر به کار می برندو از راهبردهای حافظه ای کمتر از راهبردهای دیگر استفاده می کنند.