علی بشیری

اسامی خاص در متون ادبی، به ویژه در متون سفرنامه ای، تنها ابزارهای ارجاعی به افراد، مکان ها یا نهادها نیستند، بلکه می توانند کارکردهایی فراتر از شناسایی داشته باشند و لایه هایی از معنا، هویت، ایدئولوژی و حافظه فرهنگی را منتقل کنند. پژوهش حاضر با تمرکز بر رمان «سیاحت نامه ابراهیم بیگ» و بر اساس نظریه دو عمل گیبکا (2018)، به بررسی نقش های ثانویه ای پرداخته است که اسامی خاص در متن اصلی ایفا می کنند. این نقش ها شامل نقش اجتماعی، بومی سازی، معنایی، طنز، تعلیمی، کنشی، تلمیحی، آشکارسازی، بیانگری، آرزومندی، شاعرانه، مخفی گری و یادبودی هستند. در ادامه، ترجمه عربی این اثر با استفاده از چارچوب راهبردهای فرناندز (2006) تحلیل شده است تا میزان موفقیت هر یک از راهبردها در انتقال این نقش ها ارزیابی شود. یافته ها نشان داد که راهبرد «نسخه برداری» بیش از سایر راهبردها در انتقال برخی نقش ها، مانند نقش اجتماعی و بومی سازی، موفق عمل کرده است، اما در بازنمایی سایر نقش های اسامی اشخاص و نقش های چندوجهیِ اسامی مکان ها، ناکارآمد ظاهر شده است. تحلیل نهایی بر اساس نظریه «فضای سوم» سوجا (1996) نشان داد که بسیاری از مکان های فرهنگی که کارکردی فراتر از موقعیت جغرافیایی دارند، در ترجمه دچار تقلیل معنایی شده و به فضاهایی صرفاً جغرافیایی تبدیل شده اند. این پژوهش بر لزوم رویکردی نقش محور و بافت محور در ترجمه اسامی خاص تأکید دارد.

وجود زبان زنانه از دیرباز موردتوجه زبان شناسان و جامعه شناسان بوده است و مطالعاتی چند در این زمینه صورت گرفته است. در این راستا، این پژوهش از نوع تحلیل محتوای قیاسی کیفی با هدف بررسی نمود جنسیت مترجم در ترجمه رمان «الأسود یلیق بک» از احلام مستغانمی انجام شده است. برای انجام این پژوهش، ترجمه های موجود این رمان از یک مترجم مرد و یک مترجم زن انتخاب شد. به منظور کدگذاری داده ها، با توجه به ویژگی های منتسب به زبان زنان توسط لیکاف کتابچه ی کدگذاری (codebook) تهیه شد و دو متخصص به طور مستقل متن را کدگذاری کردند و مصداق ها را در یکی از پنج دسته واژگان متعلق به حوزه زنان، کاربرد تأکید، ذکر جزئیات، گفتار مؤدبانه و کاربرد واژگان و تعابیر زنانه قرار دادند. نتایج نشان داد که همه ویژگی های منتسب به زبان زنانه در گفتار مترجم زن کاربرد ندارد و از این میان نمود گفتار مؤدبانه و تعابیر زنانه در کلام مترجم مرد بارز تر بود. کاربرد وجوه عاطفی نیز یکی دیگر از ویژگی های منتسب به زبان زنانه بود که در کلام مترجم مرد یافت شد. بنابراین، ویژگی های زبان زنانه جهان شمول و کلی نیستند. نهایتاً یافته ها از منظر رویکرد جامعه شناختی و با در نظرگرفتن مفهوم نقش های اجتماعی و تمرکز بر جنسیت به عنوان امری متأثر از مؤلفه های اجتماعی و فرهنگی بررسی شدند. به علاوه، یافته ها از منظر رویکرد ساخت گرایی اجتماعی و مفهوم جنسیت به عنوان یک ساخته اجتماعی تبیین شدند. یافته های این مطالعه می تواند به درک عمیق تری از جنسیت به عنوان مفهومی فرهنگی و پویا کمک کند و نسبت به سوگیری های جنسیتی آگاهی ایجاد کند.