زهرا سلیمان پور

الملخ ّص إن عصر النهضه یعد عصر التحولات الجذریه فی الساحات السیاسیه و الإجتماعیه حیث شاهدنا فیه أن الأدب تأثر بصحوه طرأت علی المجتمع فانعکست التحولات فی الشعر و فی موضوعاته. من أبرز الموضوعات التی عنی بها فی هذا العصر هی قضیه المرأه التی أصبح الشعراء ینظرون إلیها بنظره تختلف عما کان فلاغرو إذا وجدنا شاعراً کمطران وهو من رواد الشعراء الرومنسیین فی عصر النهضه یتطرق الی موضوع المرأه فی شعره. لکن الموضوع یقتضی تسلیط الضوء علی زوایاه لکی یتضح لنا کیف ینظر مطران إلی المرأه، و ما الجدید فی نظرته هذه و کیف یلتجئ إلی الرومنسیه فی تصویره للمرأه فی الشعر. فأصبحنا ندرس الموضوع فی هذه المقاله وأثناء دراسه أعماله الشعریه فی المجلدات الثلاثه لدیوانه وتحلیل قصائده التی تعالج هذا الموضوع وخاصه عده من قصائده المعروفه فی هذا المجال وجدنا أن مطران اهتم بالمرأه فی الإطارین الإجتماعی والعاطفی. ففی الإطار الإجتماعی ینظر مطران إلی المرأه کرکن أساس فی المجتمع، فهو لا یصورها -کما یصورها بعض معاصریه -صوره مخلوق ضعیف یجب أن نحامیه وإنما یصورها بطله؛ فمطران عند معالجه القضایا التی تعانیها المرأه لا یهتم بالقشور بل یسبر الأغوار فی الجذور لتعالج المشاکل من العمق، ثم لمطران وجهات نظر جیده فی المرأه عندما یطرحها کموضوع عاطفی فی شعره فهو لا ینظر إلی جمالها الجسمی فقط وإنما ینظر الیها کموجود ذی شخصیه إنسانیه و عواطف وبرّ وحنان.أما الاتجاه الرومنسی فیظهر فی شعره عندما یبدی أدقّ العواطف والمشاعر فی الحب، ویستخدم الأسلوب القصصی أحیانا لیطرح موضوع حبه بصوره غیر مباشره لأن فی الطریقه غیر المباشره تأثیراً أعمق واجتذاباً أکثر للقارئ، کما أنه یستفید من التکرار لیساهم مخاطبه فی الجو العاطفی الذی یعیشه الشاعر.

کان الشعر ولایزال یسجل أحداث عصره، کما أنّه مرآه ینعکس فیها بعض الوقائع التاریخیه الهامه. فبعض الشعراء ومنهم مطران، قام فی شعره بتسجیل الأحداث التاریخیه. فنحن فی هذه المقاله بصدد دراسه شعر مطران التاریخی والبحث عن آرائه فی الصله بین التاریخ والسیاسه. کما تتناول هذه المقاله مواقفه من الجبابره والأمم المظلومه. وتبین دوره الریادی فی قصائده التاریخیه، وتحاول الکشف عن الأسلوب الذی اتخذه فی إلقاء آرائه. توضّح هذه الدراسه أنّ الشاعر لا ینظر إلی الشعر التاریخی کسجلّ للأحداث، وإنّما یربط فیه بین مواقفه السیاسیه والتاریخ. فهو یتخذ من التاریخ وسیله لتقدیس الحریه کما یحرّض أمّته علی مقاومه الاستبداد والظلم، فیندّد بالأمم التی انحنت لجبابرتها بالاستکانه والخضوع لهم. ویشید أیضا بالأمم التی قاومت الظلم ولم تکتف بالرجاء والدعاء فی سبیل الحریه والاستقلال. إنه یتخذ ماده شعره التاریخی من تاریخ مصر قدیمها وجدیدها، ثم لا یکتفی به وإنّما یتخذها من تاریخ الأمم الأخری کالفرس والروم لأنّه یعتقد بأنّ هناک صله أو تشابهاً بین الأمم ألا وهی الانتقام من الجبابره. إنّ مطران قد بقی رائداً للتجدید فی شعره التاریخی مستخدماً الأسلوب القصصی واللهجه الساخره کما حاول خلق اللوحات التصویریه؛ ذلک بهدف التأثیر النافذ فی القارئ وإیجاد الصله بین الأمم المختلفه باختلاف زمانها ومکانها.

از دیرباز توصیف زن و عشق و شیدایی بخش بزرگی از شعر شاعران را به خود اختصاص داده است. می توان گفت تقریباً شاعری وجود ندارد که بخشی از شعرش در این باب نباشد؛ زیرا عشق و عاطفه در واقع احساسی مشترک میان بسیاری از مردم است. در دوره نهضت شعر عربی این مسأله رنگ و بوی دیگری هم به خود گرفت و شاعران به جایگاه اجتماعی زن و تلاش برای اعاده حقوق از دست رفته او نیز پرداختند. در شعر شوقی که در این دوره زندگی می کرد زن به دو گونه تصویر می شود: نخست مرتبط با مشکلات اجتماعی که گریبانگیر زنان بود و در واقع عامل اصلی جنبش هایی بود که خواهان آزادی زن بودند. دوم تصویر زن به عنوان موضوعی برای تغزل. هنگامی که اشعار شوقی را می خوانیم با دو نوع برخورد در مورد تغزل مواجه می شویم: یکی گرایش کلاسیک که در غزل سرایی او در مقدمه شعرهای مدحی اش، نیز در شعرهایی که صرفاً در زمینه تغزل هستند به چشم می خورد. دیگری گرایش رمانتیک که در شعرهای نمایشی او خود را نشان می دهد. در این گونه اشعار شاعر از سر احساس و عاطفه شعر می سراید و از آن رو که از زبان قهرمانان داستانش سخن می گوید از آزادی بیان بیشتری برخوردار است. تلاش ما در این مقاله این است که با بررسی تحلیلی قسمتی از اشعار شوقی در حیطه موضوع مورد نظر، دیدگاه شاعر را در مسائل اجتماعی مربوط به زن ونیز غزل سرایی او (مادی یا معنوی) دریابیم.