طراحی و اعتباریابی اولیۀ پرسشنامۀ معنویت مبتنی بر مفاهیم قرآن کریم
آرشیو
چکیده
مطالعه حاضر با هدف طراحی و اعتباریابی نسخه اولیه پرسش نامه «معنویت مبتنی بر مفاهیم قرآن کریم» جهت سنجش معنویت انجام شده است. با توجه به گستردگی و نفوذ مفهوم معنویت از دیدگاه های مختلف غیردینی و یا ادیان متنوع دیگر در حوزه روان شناسی و مشاوره، استخراج مفاهیم کلیدی منبعث از قرآن کریم، به عنوان برترین و متقن ترین متن مقدس وحی شده از جانب خداوند متعال، ضروری است؛ با این هدف که ابزار مناسبی برای سنجش آن نیز طراحی شود. به این منظور پس از مطالعه و بررسی کل آیات قرآن کریم، جدول هدف- محتوا تهیه شد. برای این منظور، روش تحلیل محتوا از نوع تحلیل و تفسیر مفهومی مورد استفاده قرار گرفت. در این تحلیل، شبکه معنایی به صورت ارتباط اشراقی با یک مفهوم محوری از معنویت جستجو شد. معنویت با مفهوم محوری «اهتمام متعبدانه و مبتهجانه به قرب الهی از طریق سوگیری به ارزش های دینی در سطوح اندیشه، گرایش، تصمیم و رفتار» مد نظر قرار گرفت. سپس براساس مفاهیم حاصل از تحلیل محتوا، پرسشنامه ابتدایی طراحی شد که جهت اعتباریابی این پرسشنامه، از روش های اعتباریابی صوری و محتوایی و جهت بررسی روایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج تحلیل محتوا شامل 16 مفهوم بود. این مفاهیم شامل: خشیّت، تواضع، انفاق، زهد، انابه و توبه، صداقت، اخلاص، سیر در زمین و عبرت گرفتن از آثار باقی مانده از گذشتگان، تفکر در شگفتی های خلقت، مرگ و تفکر در مورد آن، دوست داشتن خدا، نزدیک دیدن خدا، توکل، اعتقاد به قدر و نداشتن خوف و حزن، ایمان به عالم غیب و اعتقاد به کرامت انسان می باشد. بر مبنای این مفاهیم، پرسشنامه ای با 139 گویه طراحی شد. برای طراحی گویه های پرسشنامه و نیز اعتبار محتوایی آن از نظر متخصصین استفاده گردید. همچنین برای اعتبار صوری پرسشنامه حدود 10 دانش آموز دختر از دوره دوم دبیرستان، گویه های پرسشنامه را مطالعه کردند و ابهام های موجود در جملات گویه های طراحی شده، برطرف شد. سپس برای بررسی انسجام و همسانی درونی پرسشنامه، 30 نفر دانش آموز دختر پایه یازدهم، پرسشنامه نهایی را تکمیل کردند و با استفاده از روش آلفای کرونباخ، تعداد 123 گویه برای پرسش نامه باقی ماند. آلفای کرونباخ کل پرسش نامه حدود 0.95 به دست آمد. به این ترتیب پرسش نامه طراحی شده از اعتبار اولیه مناسبی برای سنجش مفهوم معنویت مبتنی بر قرآن کریم برخوردار می باشد و می توان با انجام پژوهش های تکمیلی، نسخه نهایی آن را تدوین کرد. همچنین می توان پرسشنامه معنویت را از نظر ابتنا به متون دینی گسترش داد؛ به طوری که متون حدیثی معتبر نیز مورد تحلیل محتوا قرار گیرند و به این ترتیب پرسش نامه معنویت مبتنی بر دین اسلام طراحی شود.Design and Preliminary Validation of a Spirituality Questionnaire Based on the Concepts of the Holy Qur’an
The present study was conducted with the aim of designing and preliminarily validating the first version of the “Spirituality Questionnaire Based on the Concepts of the Holy Qur’an” for the measurement of spirituality. Considering the breadth and penetration of the concept of spirituality from various non-religious perspectives as well as from other religions within the field of psychology and counseling, it is necessary to extract the key concepts derived from the Holy Qur’an, regarded as the supreme and most authoritative sacred text revealed by Almighty God, so that an appropriate tool for measuring spirituality may also be designed. To this end, after examining all the verses of the Holy Qur’an, a goal–content table was developed. The method employed was content analysis, specifically conceptual analysis and interpretation. In this analysis, the semantic network was explored through an illuminative connection with a central concept of spirituality. Spirituality was conceptualized with the central theme of “devout and joyous devotion to proximity to God through orientation toward religious values at the levels of thought, inclination, decision, and behavior.” Based on the concepts extracted from the content analysis, an initial questionnaire was designed. For its validation, face validity and content validity methods were employed, and Cronbach’s alpha was used to examine the reliability of the questionnaire. The results of content analysis yielded 16 concepts: fear of God ( khashyah ), humility, charity ( infaq ), asceticism ( zuhd ), penitence and repentance ( inabah and tawbah ), honesty, sincerity ( ikhlas ), journeying through the earth and drawing lessons from the remnants of the past, reflection on the wonders of creation, death and reflection upon it, love of God, perceiving God as near, trust in God ( tawakkul ), belief in divine decree ( qadar ) and freedom from fear and sorrow, faith in the unseen, and belief in human dignity. On the basis of these concepts, a questionnaire containing 139 items was designed. The formulation of items and the content validity were examined by experts. In addition, for the assessment of face validity, approximately ten female high school students (second grade) reviewed the items of the questionnaire, and ambiguities in the phrasing of the items were corrected. Subsequently, in order to examine consistency and internal coherence, thirty female eleventh-grade students completed the final questionnaire, and using Cronbach’s alpha, 123 items were retained. The overall Cronbach’s alpha coefficient of the questionnaire was approximately 0.95. Therefore, the designed questionnaire possesses appropriate preliminary validity for measuring the concept of spirituality based on the Qur’an, and with further complementary studies, a final version can be compiled. Moreover, the spirituality questionnaire can be expanded in terms of grounding in religious texts, such that authentic hadith sources may also undergo content analysis, thereby enabling the design of a spirituality questionnaire grounded in Islam.
تبلیغات
